|
БАЙ ВА БУЮРТМА БЕРИШ
Бай
Оллоҳ Субҳонаҳу ва Таоло молни дунёда бандаларнинг манфаатлари юзага чиқишига сабаб қилиб, уларни қўлга киритиш учун тижорат йўлини шариатда кўрсатиб берди. Чунки ҳар бир кимсанинг муҳтож бўлган нарсаси ҳамма жойда мавжуд эмас, уни зўравонлик билан олиш эса бузғунчиликдир. Демак, ҳар бир инсон ўзи муҳтож бўлган нарсасини зўравонлик билан эмас, тўғри йўл билан олишига имконият яратиб берадиган низом бўлиши лозим. Шунга кўра, тижорат ва бай ҳукмлари нозил бўлди. Оллоҳ Таоло айтади:
«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّآ أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ»
– „Эй мўминлар, молларингизни ўрталарингизда ноҳақ (яъни ўғрилик, қароқчилик, судхўрлик, порахўрлик, қимор каби) йўллар билан еманг! Балки ўзаро ризолик билан бўлган савдо-сотиқ орқали мол-дунё касб қилинг“. [4:29]
Тижорат икки хил бўлади: шариатда бай, деб номланадиган ҳалол ва рибо деб номланадиган ҳаром. Буларнинг иккови ҳам тижоратдир. Оллоҳ Таолокофирлар ҳақида, бай билан рибонинг ўртасидаги фарқни авлдан келиб чиқиб, инкор қилганликлари хабарини бериб шундай дейди:
«ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا»
– „Бунга сабаб уларнинг: «Бай (олди-сотди) ҳам судхўрликнинг ўзи-ку?» деганларидир“. [2:275]
Сўнг Оллоҳ Таолоушбу сўзи билан бай билан рибонинг ўртасидаги ҳалол-ҳаромни ажратиб берди:
«وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا»
– „Оллоҳ байни ҳалол ва рибони ҳаром қилди“. [2:275]
Демак, у иккиси ҳам тижорат бўлиб, шаръан ҳалоли бай экан. Бай сотдим-олдим, деган лафзлар ёки уларнинг маъносидаги сўз ва ҳаракат орқали амалга ошади. Мол (товар) эгаси байга ўзи бош бўлиши, вакил қўйиши, элчи юбориши ҳамда ҳақи белгиланиши шарти билан ишчи ёллаши жоиз. Ишчини фойданинг бир қисмини олишга ёлласа, у шерик бўлиб, унга ёлланувчининг ҳукми эмас, музорибнинг ҳукми мувофиқ келади. Шунингдек, бир киши молни (товарни) ўзи, вакили ёки элчиси воситасида сотиб олиши ёхуд олиб берадиган кимсани ёллаши мумкин.
132-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134