|
2. Давлатнинг шакли
Ислом давлати одамларнинг ишларини ўзича бемалол бошқараверадиган қувват ҳам эмас, мусулмонлар бошқалардан ажралиб туриш учун интиладиган, шахсни ҳам, жамоани ҳам, бирдай таъминлайдиган ғоя ҳам эмас, шахснинг манфаатларини ва эркинлигини таъминлаш учун вақтинча ишлаб турадиган, таъминлаб бўлгач ўз-ўзидан йўқолиб кетадиган вақтинчалик восита ҳам эмас. Ислом давлати бошқарув ишида шариат билан чамбарчас боғланган қувват ҳамда жамиятдаги шахс ва жамоаларга шариат ҳукмларини қўлловчи ва исломий даъватни оламга ёювчи умматнинг доимий тариқати - амалий йўлидир.
Ислом давлати уммат ва ҳокимлар мажмуаси эмас, балки у мусулмонлар байъат қиладиган халифа ва одамларнинг ишларини бошқаришда унга ёрдам берувчи муовинлардир. Бошқача қилиб айтганда, давлат - жиҳоз (аппарат) мажмуидир. Бу жиҳоз етти рукнга асосланади.
1. Халифа. У давлатнинг ҳамма ҳуқуқларига эга. У бир шаръий ҳукмни чиқарган пайтда уни бажариш шарт. Ҳеч кимнинг унга қарши чиқишга ҳаққи йўқ. Ривоят қилинадики, имом Абу Ҳанифани халифа фатво беришдан ман қилган экан. Унинг олдига қизи келиб бир иш хусусида ундан фатво сўрабди. Шунда у киши қизига фалончидан бориб сўрагин, чунки менинг зоҳирда ҳам ботинда ҳам амирул-мўмининнинг айтганини қилмасликка ҳаққим йўқ, деган эканлар. Давлатнинг ички ва ташқи сиёсатида масъул бўлган шахс ҳам, лашкарга етакчилик қилувчи ҳам халифанинг ўзидир. Уруш эълон қилиш, сулҳ ва бошқа битимлар тузиш ҳуқуқи ҳам фақат унда бор холос. Муовинлар ва ҳокимларни ишга тайин қилувчи ва ишдан бўшатувчи ҳам унинг ўзидир. Уларнинг ҳаммаси уммат мажлиси олдида қанчалик масъул бўлсалар, унинг олдида ҳам шунчалик масъулдирлар. Қозиюл-қузот (бош қози)ни, бошқармаларнинг мудирларини, лашкар қўмондонларини, ҳарбий қисм бошлиқларини тайин этувчи ва бўшатувчи ҳам унинг ўзидир. Буларнинг ҳаммаси шуро мажлиси олдида эмас, халифанинг олдида масъулдирлар. Давлат бюджети хусусида шаръий ҳукмлар чиқарувчи ҳам; бу буджетнинг синфлари ва ҳар бир бобига лозим бўлган маблағлар устидан қарор қилувчи ҳам халифадир. Бу қарорлар киримлар хусусида ёки чиқимлар хусусида бўладими фарқи йўқ. Халифа ўз фикри ва ижтиҳоди бўйича фуқаронинг ишини бошқаришда мутлақ ҳуқуққа эга. У буларнинг ҳаммасида ишларни бошқаришга тааллуқли бўлган ҳукмлар билан чамбарчас боғланган бўлиши керак.
Халқ манфаатларига риоя қилишда кузатиш, ҳисоб талаб қилиш ва ишларни тадбир қилишда халифага муовинлар ёрдам берадилар.
2. Муовинлар. Ваколатли муовин ҳукмдорлик масъулиятини кўтаради. Чунки унга ишларни ўз райига қараб тадбир қилиш, ўз ижтиҳодига кўра юритиш ваколати берилади. Бунда халифа бўлиш учун нима шарт бўлса, муовин бўлиш учун ҳам ўша нарса шарт бўлади. Яъни эркак киши бўлиши, ҳур, болиғ, оқил, мусулмон ва адолатли бўлиши керак. Бундан ташқари
80-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122