|
ҳаққи ўртасига қўшиб зикр қилдилар. Бу эса қарзнинг адо қилинишини тушунтирувчи муносиб сифатдир. Бу ҳадис юқорида савол берувчи эркак киши ҳолатида келган эди.
Бу ҳадис Росулуллоҳ с.а.в.нинг инсонларни қиёсни шартлари билан бирга ишлатишга тарғиб қилганларига ҳам далил бўлади.
Учинчи: Нусусда истинбот орқали келган иллат:
Бунда нусус таркиби ҳукм учун иллатни истинбот қилишни ифодалайди. Бу иллат очиқ-ойдин ҳам, далолатан ҳам зикр қилинмаган бўлади.
Биринчи мисол: Ривоят қилинадики, Умар р.а. Росулуллоҳ с.а.в.дан рўзадор одам бўса олса, рўзаси бузиладими, дея сўраганида, Росулуллоҳ с.а.в. – нима деб ўйлайсиз, агар рўзадор ҳолингизда оғзингизни чайқасангиз, бу рўзангизни бузадими? дедилар. Умар йўқ, деди.95
Юқорида бу Ҳадисни тўла зикр қилиб ўтдик. Бу ҳадисдан бўса олиш рўзани бузмаслиги худди оғиз чайқаш рўзани бузмаслиги билан – агар оғизни чайқаш сувнинг қоринга тушишига сабаб бўлмаса – бир хиллигини истинбот қилдик. Бу билан бўса олиш ҳам – агар манийнинг тушишига сабаб бўлмаса – рўзани бузмаслиги келиб чиқди. Бундан бўса олиш билан рўзани бузиш иллати яъни маний тушиш иллати ҳам истинбот қилинди ва бу иллат яъни маний тушиш иллати истинбот қилинувчи иллат, деб аталди.
Иккинчи мисол:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ
– „Эй мўминлар, қачон Жума кунидаги намозга азон айтилса, дарҳол Аллоҳнинг зикрига боринг ва савдо-сотиқни тарк қилинг“. [62-9]
Ушбу оят савдо-сотиқ ҳукмини эмас, жума намози ҳукмини баён қиляпти. Савдо-сотиқдан қайтариш жумага боришдан қайтаришга иллат бўлмаганида эди, жума намози ҳукмига боғланмаган бўлар эди. Аллоҳ Таолонинг «وَذَرُوا الْبَيْعَ ва савдо-сотиқни тарк қилинг», деган каломи гарчи қилмасликка бўлган амр сийғасида келаётган бўлса-да, бироқ, бу қилмаслик талаби қарина орқали қатъий талаб бўляпти. Қарина эса мубоҳдан қайтариш талабидир. Бундан ташқари бу ерда хитоб мавзуси жума намозига бориш мавзуси бўлиб, бу фарз ҳукмидадир. Бу билан азон пайтида савдо-сотиқ қилишдан қайтарув қатъий қайтарув бўлиб қолади.
98-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308