|
Бу оятдан дарҳол ақлга келадиган зоҳирий маъно бай ҳалол, рибо ҳаром эканлигидир. Бу оят оқими мумосалани рад қилишининг эса бунга дахли йўқ.
Яна бир мисол:
فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً
– „Сизлар учун никоҳи ҳалол бўлган аёлларга иккита, учта, тўрттадан уйланаверинг. Бас, адолат қила олмасликдан қўрқсангиз, бир аёлга (уйланинг)“. [4:3]
Бу оятда ҳеч қандай қаринага тўхталмасдан фикрга дарҳол келадиган маъно никоҳи ҳалол бўлган аёлларга уйланиш мубоҳлигидир. Аммо оятнинг асли маъносидан бу қасд қилинмаган. Асли қасд қилинган маъно аёлларга уйланишнинг тўрттагача чеклаш ёки битта билан кифояланишдир. Оятнинг зоҳирий маъносига ҳам амал қилиш мумкин. Чунки қарина топилгунича сўзнинг зоҳирий маъносидан асл маъносига ўтилмайди. Қачон қарина топилса, кейин ўша қаринадан чиқарилган маънога амал қилинади.
5. Муаввал (шарҳланувчи) сўз:
Муаввал фақат зоҳиридан маъно чиқиши муҳол бўлган. Шунинг учун оқимга қараб бошқа маънога ўтиш лозим бўлган сўздир. Бу мантуқнинг бир туридир. Чунки унинг зоҳирий маъноси муҳол ва заиф, оқимидан чиқариб олинадиган маъно эса кучли маъно бўлиб, айнан лафз ҳам ана шу маънога мувофиқ келяпти ва ана шунга асослангандир. Масалан, Аллоҳ Таолонинг ушбу каломи каби:
وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ
– „Сизлар қаерда бўлсангизлар, У сизлар билан биргадир“.
[57:4]
Бу оятдаги бирга бўлиш маъносидан Аллоҳнинг зотан яқинлиги маъносини чиқариш мумкин эмас. Аммо айни бирга бўлиш маъносини куч-қуват, бошқариш ва илм маъносида шарҳласак, бу тўғри маъно бўлади ҳамда ҳеч қандай ўзга маънога таяниш ва ясашсиз оят сўзининг ўзидаги мантуқ бўйича юриб асл маънога олиб боради.
Далолати махфий сўз:
6. Махфий сўз:
Махфий сўз дейишдан мурод унда бир оз ноаниқлик мавжуд бўлган, зоҳиран маъноси кўриниб турган, аммо тасодифан хато маъно чиқиб қоладиган сўздир. Масалан:
وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَيْدِيَهُمَا
– „Ўғри аёл ва ўғри эркакни қўлларини кесинг“. [5:38]
157-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308