|
Истиҳсон далил эмас. Агар чекиниш кучлироқ далилга бўлса, бу далиллар ўртасида кучлигини танлаш ҳисобланади. Аммо чекиниш далилсиз чекиниш бўлса, бундай чекиниш далил ҳисобланмайди. Чунки Аллоҳ Таоло айтади:
فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ
– „Бордию бирон нарса ҳақида талашиб қолсангиз, у нарсани Аллоҳга ва пайғамбарига қайтарингиз“. [4:59]
Демакки, мусулмон кишидан Аллоҳу Росули с.а.в.нинг ҳукмига ёки шу иккиси кўрсатган ижмо ва қиёсга эргашиш талаб қилинади. Истиҳсон эса далилдан ҳеч қандай далил-асоссиз чекиниш бўлса, бу Аллоҳу Росули с.а.в.га қайтариш ҳисобланмайди.
Бу аксар саҳобаларнинг ҳукмлари. Яъни улар Қуръон, Суннат, ижмо ва қиёсдан ўзга ҳеч нарса, ҳеч қандай истиҳсон билан ҳукм қилмадилар.
Бу истиҳсоннинг иккинчи таърифи тўғрисидаги гаплар.
Энди унинг биринчи таърифига келсак, истиҳсон ҳужжат вазифасини ўтолмаслиги аниқдир. Чунки ана шу таърифда истиҳсон мужтаҳиднинг фикрига ялт этиб келган, аммо иборада бирор ёрдам бўлмагани учун уни кўрсатиб беришдан ожиз бўлган далил, дейилган. Демак, мужтаҳид фикрига ялт этиб келган нарса нима эканини яхши билмайди-ми, бинобарин, бу нарса далил, деб эъяъни қилинмайди.
4. Масолиҳул мурсала:
Масолиҳул мурсалага бундай таъриф беришган: – У эъяъни берилиш ёки бекор қилинишга бирор хос далил орқали гувоҳлик берилмаган маслаҳа (манфаат)дир. Бу маслаҳани олишда – у нусусда келмаганлиги боис – қийинчиликни даф қилиш мақсадидагина олиниши шарт қилинади.
Улар бир киши бировга мол берган бўлса-ю, кейин уни исботлашдан ожиз бўлса, Росулуллоҳ с.а.в.нинг қуйидаги сўзларига кўра, даъво қилинаётган киши (яъни молни инкор қилаётган киши)дан қасам ичиш талаб қилиниш ишини бунга мисол қилиб келтиришади:
«الْبَيِّنَةُ عَلَى مَنِ ادَّعَى وَالْيَمِينُ عَلِى مَنْ أَنْكَرَ»
«Даҳвогар ҳужжат келтирсин, инкор қилувчи қасам ичсин».107 Аммо улар инкор қилувчи киши билан даъвогар ўртасида алоқа бўлган тақдирдагина инкор қилувчи киши қасам
(107) Термизий: Ибн Аббос ҳасан саҳиҳ, деди. Бу ҳадисга Росулуллоҳнинг аҳли илм бўлган саҳобалари ва бошқалар амал қилдилар.Бухорий ва Ибн Можа эса Ҳадисни «إِنَّ الْبَيِّنَةَ عَلَى الْمُدَّعِى وَالْيَمِينُ عَلِى الْمُدَّعِى عَلَيْهِ » деган лафз билан ривоят қилишди).
110-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308