|
БЕШИНЧИ ҚИСМ
Насх, носих ва мансух
«النسخُ насх» луғатда «الإزالَةُ » бартараф қилишни ёки нарсани ўзгартирмасдан бир ҳолатдан бошқа ҳолатга кўчириш, деганни англатади. Истилоҳий маъноси эса Шореънинг аввал собит бўлган хитоб ҳукмини давом этишдан ман қилувчи хитобидир.
«النّاسِخُ Носих», деб Аллоҳ Субҳанаҳуни айтилади:
مَا نَنسَخْ مِنْ آيَةٍ
– „…бирон оятни насх (бекор) қилсак…“. [2:106]
Баъзан насх бўлган оятни «آيةٌ نَاسِخَةٌ » дейилади. Масалан, тавба сурасининг 29 оятини насх қилинган оят, дейилади.
«المنسوخ мансух» эса тўхтатиб қўйилган ҳукмдир. Масалан, Росулуллоҳ с.а.в. билан сирли суҳбат қилиш олдидан садақа бериш ҳукмини тўхтатиш, меросхўрлар васияти ҳукмини тўхтатиш ҳамда эри ўлган аёлнинг бир йил эрга тегмай туриши ҳукмини тўхтатиш каби. Насх масаласида насх қилинган нарса шаръий бўлиши ҳамда ҳукмнинг тўхтатиб қўйилганини кўрсатаётган далил шаръий далил бўлиб, ҳукми насх қилинган хитобдан нарида бўлиши лозим.228
Шунингдек, ҳукми насх қилинган хитоб муайян бир вақтга чеклаб қўйилган бўлмаслиги лозим. Чунки насх бўлган аҳкомлар кўпдир.
Аллоҳ Субҳанаҳу аҳкомларнинг насх бўлиши ҳамда амалда насх қилингани тўғрисида хабар берди:
مَا نَنسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَلَىَ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
– „Бирон Оятни насх қилсак ёки ёдингиздан чиқарсак, ундан яхшироғини ёки ўшандайини келтирамиз. Аллоҳ ҳар нарсага қодир зот эканини билмадингизми“. [2:106]
وَإِذَا بَدَّلْنَا آيَةً مَّكَانَ آيَةٍ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُنَزِّلُ قَالُواْ إِنَّمَا أَنتَ مُفْتَرٍ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ
– „Қачон Биз бир оят ўрнига бошқа бир оятни алмаштирсак ҳолбуки, Аллоҳ Ўзи нозил қиладиган Оятларни жуда яхши
(228) далилнинг ҳукми насх қилинган хитобдан нарида ёки ундан кейинда бўлиши ё насх ва мансухдаги – масалан Росулуллоҳ с.а.в.нинг ўзлари мана бу насх қилувчи, мана буниси насх қилинган, деганларига ўхшаш – сўздан билинади ёки унга ижмо қилинганидан билинади. Ёки вақтдан билинади ёхуд Росулуллоҳ с.а.в.нинг «كُنْتُ نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ الْقُبُورِ أَلاَ فَزُورُوهَا Сизларни қабрларни зиёрат қилишдан қайтарган эдим, бас, энди зиёрат қилаверинг», деганлари каби нусуснинг ўзидан билинади.
256-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308