|
«Менинг қандай намоз ўқишимни кўрганингиздек намоз ўқинг»,223 дер эдилар. Кейин Росулуллоҳ с.а.в.нинг гап орқали қандай намоз ўқишни баён қилган бир ҳадиси ҳам келган. Ушбу «Росулуллоҳ с.а.в. намозга Аллоҳу Акбар деб кирар эдилар…»,224 деган ҳадисда эса намоз ўқиш амал орқали баён қилинди. Росулуллоҳ с.а.в.нинг намозини нотўғри ўқиган кишига ўргатиб, «Намозга турсангиз Аллоҳу Акбар денг,225 деган юқоридаги ҳадисда эса гап орқали баён келди.
Бу ерда амал ҳам, гап ҳам бир хил маънода келиб, уларнинг бири намозни бошлашга баён, иккинчиси унга таъкид бўляпти.
б) Аммо амал билан гапнинг маънолари ҳар хил келса, то икки ҳадисни усул илми орқали ўрганиб чиқилмагунича, иккала маъно ҳам баён бўлмайди. Иккала ҳадисни ўрганиш орқали ё улар ўртаси жамланади ёки таржиҳ қилинади. Ушбу таржиҳ тўғрисида учинчи бобда «далиллар ўртасини таржиҳ қилиш», деган мавзуда – инша Аллоҳ – батафсил баён қиламиз. Бироқ, ҳозир амал билан гап маъноларининг ҳар хил келиб қолгани тўғрисида қуйида мисоллар келтирмоқчимиз:
Ривоят қилинадики, Росулуллоҳ с.а.в. ҳаж оятидан кейин бундай дедилар:
«مَنْ قَرَنَ حَجًّا إلَى عُمْرَةٍ فَلْيَطُفْ طَوَافًا وَاحِدًا وَيَسْعَى سَعْيًا وَاحِدًا»
«Ким ҳажга умрани қўшиб адо қилмоқчи бўлса, бир марта тавоф ва бир марта саҳилсин».226
Росулуллоҳ с.а.в. «ҳаж билан умрани қўшиб адо қилишда икки марта тавоф, икки марта саҳй қилдилар».227
Бу икки ҳадисда гапдаги нарсадан амалдаги нарсани зиёда қилиш бор. Энди ушбу икки ҳадисдан баённи чиқариб олиш учун қуйидаги ҳолатларни ўрганиш лозим:
Биринчи ҳолат: Гап аввал келгани маълум бўлса, у ҳолда:
Гап баён бўлади яъни бир марта тавоф ва бир марта саъй қилиш буйруқ бўлади-да, иккинчи тавоф билан иккинчи саъй мандуб бўлиб қолади.
Иккинчи ҳолат: Амал аввал келгани маълум бўлса, у ҳолда:
Бунда ҳам гап баён бўлади ва аввалги амал эса ё Росулуллоҳ с.а.в.нинг ўзларига хос амал бўлиб, бунинг учун хослигига қарина
(223) Бухорий: Азон-595, 5549. Муслим: 1297. Дорамий: Салот-1225. Аҳмад: 53\7. Байҳақий: 354\2.
(224) Бухорий: 737. Муслим: 392.
(225) Бухорий: 715. муслим 602.
(226) Термизий: 870. Насоий: 2883. Аҳмад: 5097.
(227) Термизий: 870.
253-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308