|
Биринчи фасл
Амаллар ва нарсалар устидан ким
ҳукм чиқаради? Ёки ким ҳоким?
Ҳукм чиқаришдан мақсад инсоннинг амалга нисбатан позициясини, яъни, уни қиладими ёки қилмайдими ёки қилиш билан қилмаслик ўртасида у ихтиёрлими?, шуни белгилашдир. Шунингдек, унинг амалларига боғлиқ нарсаларга нисбатан позициясини, яъни, у нарса чиройлими ё хунукми ёки чиройли ҳам, хунук ҳам эмасми, шуни белгилашдир.
Шунинг учун, амаллар ва нарсалар устидан ҳукм чиқариш мавзуси мана шуларнинг чиройли амал ва хунук амал ёки чиройли нарса ё хунук нарса эканлигини аниқлаш мавзусидир. Шу эъяънидан, бу мавзу уч жиҳатда гавдаланади:
- Нарсалар ва амалларнинг воқеи нима эканлиги жиҳати;
- уларнинг инсон табиатига мувофиқ келиши ёки мухолиф келиши жиҳати;
- савоб ё жазо, мақташ ё айблаш жиҳати.
Биринчи ва иккинчи жиҳатларга келсак, уларни аниқлаш ва белгилаш инсоннинг ўзига яъни унинг ақлига ҳавола қилинади. Мисол учун, ақл илмни чиройли амал, илмсизликни хунук амал, деб белгилайди, чунки иккаласининг воқеи ҳам мукаммаллик ва нуқсонни кўрсатиб турибди. Шунингдек, чўккан одамни қутқаришни чиройли амал, уни чўкиб ҳалок бўлишига ташлаб қўйишни хунук амал, деб белгилайди. Чунки инсон табиати ҳалокат ёқасида турган кишини қутқаришга табиий мойилдир.
Учинчи жиҳат, яъни, савоб ё жазо эса буни белгилаш ва бу ҳақда ҳукм чиқаришга Аллоҳ Жалла жалалуҳудан яъни шариатдан ўзга ҳеч ким қодир эмас. Мисол учун, имон чиройли, куфр хунук эканига, итоат чиройли, осийлик хунук эканига, яъни, булар ҳақида ҳукм чиқаришга ақл қодир эмас. Чунки ақл ҳис аъзолари орқали воқени мияга кўчириш ва собиқ маълумотлар ёрдамида бу воқени шарҳлаш, сўнг улар ўртасини боғлаб олиш, демакдир. Шу боисдан ақлнинг ҳидоят, залолат, ҳалол, ҳаром, итоат, осийлик ва бошқа каби ҳис қилиб бўлмайдиган нарсалар устида ҳукм чиқариши амри маҳол ишдир. Чунки қайси амал Аллоҳни рози қилиб, инсонга савоб келтиршини ва қайси амал Аллоҳни ғазабини келтириб, инсонни жазога гирифтор қилишини аниқлаш ақлнинг имкониятида эмас. Қачон булар ҳақида Аллоҳ Таоло тарафидан хабар берилгандагина уни аниқлаб олиши мумкин.
8-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308