|
Учинчи қисм
Мутлақ ва муқайяд
Биринчи: мутлақ:
Мутлақ жинсида ҳаммага маълум маънога далолат қилган сўздир. Жинсида ҳаммага маълум дейишимиздан мақсад аламлар ва аҳд алф-ломи билан жинснинг истиғроқ алф-ломи билан маърифа бўлган исмларни ҳамда маърифа жамларни таърифга қўшмасликдир. Чунки жинсда ҳаммага маълум, деганда муайян бўлмаган барча жинсдаги шахслар тушинилади. Масалан, «مُسْلِمٌ » дейилса, бу сўз барча турдаги мусулмонга айтилади ва «هَذَا مُسْلِمٌ », «ذَاكَ مُسْلِمٌ » ва ҳоказо… дейиш мумкин бўлаверади. Аммо бунинг «مُحَمَّدٌ », «عَلِىٌّ » каби алам исмларда иложи йўқ. Чунки бу сўзлар жинсда ҳаммага маълум эмас, балки муайян шахсларга айтилади. Аҳд алф-ломи билан маърифа исм ҳам худди шундай. Масалан, «الْمُسْلِمُ » дейилса, муайян мусулмон назарда тутилган бўлади. Жинс истиғроқининг алф-ломи билан маърифа бўлган исмлар ҳамда маърифа жамлари ҳам жинсда ҳаммага маълум эмас. Балки булар ҳамма жинсдаги шахсларни ўз ичига олади. Масалан, «الْمسلمُ يشْهدُ اَنْ لا إله إلاَّ اللهُ وَأنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ » дейилса, «الْمُسْلِمُ » сўзи барча мусулмон шахсларни ўз ичига олади. Аммо «مسلمٌ » дейилса, бу сўз қандайдир бир мусулмонни ўз ичига олади, барча мусулмонни ўз ичига олмайди, балки бу сўз аниқ бўлмаган аммо жинсида ҳаммага маълум сўздир. Шунинг учун жинс алф-ломи билан айтилган «الْمُسلِمُ » сўзи умумий бўлиб, барча турдаги мусулмонни ўз ичига олади. «مُسلمٌ » сўзи эса мутлақ сўздир. Чунки у номаълум аммо жинсида ҳаммага маълум бир мусулмонга далолат қилади.
Баён қилганимиз мутлақ сўз мусбат оқимида келган ҳақиқий накрадир.
Накра деб маълум бўлмаган ва жинсида эса ҳаммага маълум сўзга айтилади.
Мусбат оқимида келган, дейишимиздан мақсад эса таърифга нафи ва ярим нафи оқимидаги накра қўшилмаслигидир. Чунки айни ҳолатда бундай накранинг сийғаси мутлақ эмас, умумий сийға бўлади ва жинсида ҳаммага маълум эмас, балки барча шахсларни ўз ичига олган сийға бўлади. Мисол учун, «تَصدَّقَ عَلَى فَقِيرٍ » дейилса,
237-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308