|
машрутнинг ҳукми талаб қилаётган нарсани мукаммал қилувчидир. Машрут (намоз) таклиф хитоби бўлгани учун шарт ҳам таклиф хитобига тааллуқли бўлади. Намозда авратни ёпиш шарти ва рамазон рўзасида кун чиқмасидан туриб ният қилиш шарти ҳам ҳукм учун керак.
Иккинчи ҳолатда (яъни машрутнинг ўзи талаб қилган ҳолатда) эса шарт вазъ хитобига тааллуқли бўлади. Бунда мукаммал қилувчи сифат (яъни шарт) машрутнинг ўзига керак бўлади. Мисол учун, закот нисоби машрут. Бу машрут учун мукаммал қилувчи сифат (шарт) керак бўлади яъни бир йил ўтиш шарти керак бўлади. Бу ерда шарт бевосита ҳукмнинг ўзига яъни адо қилишга керакмас. Масалан, бир йил ўтиши закотни адо қилиш вожиблигининг шарти дейилмайди, балки бир йил ўтиши нисобнинг шарти, дейилади. Қачон нисоб шарти мавжуд бўлса, закот ҳам вожиб бўлади. Шунинг учун бу ерда шарт нисоб учун яъни машрутнинг ўзи учун керак. Чунки ушбу машрут (нисоб) закотнинг сабаби яъни вазъ хитобининг сабаби бўлгани боис, шарт ҳам ана шу вазъ хитобига тааллуқли бўлади. Зинода дарра уриш учун турмуш қурмаган бўлиш шарти ва қўлни кесишда қўрғон билан ҳимояланган бўлиш шарти ҳам сабаб учун керак.
Шарт таклиф хитобига тааллуқли бўладими ёки вазъ хитобигами, фарқсиз, шартнинг воқеи шуки, у топилмаса машрут ҳам топилмаслиги лозим, аммо у топилиши билан машрутнинг топилиши лозим эмас. Мисол учун, таҳорат топилмаса, намоз бўлмайди. Аммо баъзан таҳорат топилса-да, намоз топилмайди (масалан, вақти кирмагани учун). Шунингдек, мол нисобидан бир йил ўтмагунча закот топилмайди. Аммо бир йил ўтса-да, нисоб ўзгариб қолиши ёки қарздор бўлиб қолиш ёхуд бошқа сабабли закот топилмаслиги мумкин. Шунинг учун шарт топилсаёқ машрутнинг ҳам топилиши келиб чиқмайди, аммо шарт топилмаса, машрут ҳам топилмаслиги келиб чиқади. Шарт билан сабаб ўртасидаги фарқ мана шу.
Шарт билан рукн ўртасида ҳам фарқ бор. Бу иккисида ҳам мавжуд бўлиши билан машрут ҳам мавжуд бўлади, аммо шарт машрутни мукаммал қилувчи сифат бўлганлиги боис, у машрутнинг қисмига кирмайди. Масалан, таҳорат намознинг адо бўлиши шарти бўлиб, намознинг бир қисми эмас.
Рукн эса нарсанинг (машрутнинг) бир қисмидир. У нарсадан ажралмайди ва усиз нарса ҳам тўла адо топмайди. Мисол учун, намоздаги руку рукни намознинг бир қисми бўлиб, намоздан ажралмайди. Шунинг учун у рукн дейилади, шарт дейилмайди.
33-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308