|
япон ва турк тилларидаги каби фоил, исми замон, исми маконга ўхшаш.
3. Мутасарриф (сарф қилинувчи) луғат. Бунда битта аслий сўз бир неча сийғага айланиб, арабий, иброний ва сурёний каби ҳар бири бошқасидан ўзгача маънони англатади. Бироқ булар ичида араб луғати мумтоз тилга айланган. Чунки у ҳам иштиқоқли (сўз ясалувчи) луғат ва ҳам эъроб (флексия ва турлаш) қилинувчи луғатдир. Масалан, وَضَعَ, يَضَعُ, وَاضِعٌ, مَوْضُوعٌ, وَضِيعٌ, وَضَّاعَةٌ... каби.
Луғатларни тузиш:
Луғатнинг тузилишига кўнгилдаги нарсани ифодалаш сабаб бўлади. Унинг мавзуси ҳарфлардан таркиб топган сўзлардир. Сўз зеҳндаги нарсанинг моҳияти эмас, ифодаси учун тузилган. Сўз фикрдан бошқача: Фикр воқега берилган ҳукм. Сўз эса ундаймас. Чунки у воқенинг ҳақиқатига ва у ҳақда ҳукм чиқаришга далолат қилиш учун тузилмаган. Балки зеҳндаги нарсани ифодалаб бериш учун тузилган. Сўзнинг бу ифодаси воқега мос келадими ё зидми, фарқи йўқ. Чунки сўзнинг айтилиши хорижиймас, зеҳний маъноларга доирдир.
Барча луғатлар истилоҳий бўлиб, Аллоҳ тарафидан эмас, инсон тарафидан тузилган. Энди Аллоҳ Субҳанаҳунинг
وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء
– „(Аллоҳ) Одамга барча нарсаларнинг исмларини ўргатди“.
[2:31]
деган каломига келсак, нарсаларнинг исмларидан мурод луғатлар эмас. Яъни Одамга нарсаларнинг ҳақиқати ва хусусиятини ўргатди, унга ҳис этган нарсалари устидан ҳукм чиқаришда ишлатадиган маълумотларни берди, демакдир.
Аммо Аллоҳ Субҳанаҳу мана бундай дейди:
وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ
– „Унинг (Аллоҳнинг)оятларидан (яна бири) – У зот осмонлар ва ерни яратиши ва сизларнинг тилларингиз ва рангингизни хилма-хил қилиб қўйганидир“. [30:22]
Яъни луғатларингиз, демак. Оятнинг маъноси мана бундай: Аллоҳнинг қудратига бўлган далилларнинг бири сизларнинг хилма-хил луғатга эга бўлганингиз, демакдир. Аллоҳ Субҳанаҳу хилма-хил луғатни тузди, дегани эмас. Агар луғат тавқифий (Аллоҳга хос) бўлганида эди, пайғамбарларнинг жўнатилиши луғатни билишдан муқаддам бўлиши лозим бўлар эди. Ҳолбуки, барча пайғамбарлар луғат пайдо бўлишидан кейин жўнатилган:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ
114-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308