|
5. Истисно ҳукми шуки, агар истисно бир бирига атф бўлган хитоб ёнида келса, энг яқин маътуфга қайтади ва то бирор қарина келмас экан, ўзидан аввалгига қайтмайди:
وَالَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِينَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَداً وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ * إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَأَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
– „Покиза аёлларни бадном қилиб, сўнгратўртта гувоҳ келтира олмаган кимсаларни саксон дарра уринглар ва ҳеч қачон уларнинг гувоҳликларини қабул қилманглар! Улар фосиқ-итоатсиз кимсалардир. Магар шундан кейин тавба қилиб, (ўзларини) тузатган кишиларгина (бундан мустаснодир). Зеро Аллоҳ мағфиратли, раҳимлидир“. [24:4-5]
Бу оятда истисно фақат тавба қилган туҳматчини фосиқликдан мустасно қиляпти аммо уни гувоҳлик беришига рухсат бермаяпти ва жазо олишдан ҳам мустасно қилмаяпти.
а) Шарт ва унинг ушбу машҳур ҳарфлари билан хослаш: енгил «إِنْ », «إِذَا », «مَنْ », «مَهْمَا », «حَيْثُمَا », «إِذْمَا », «أَيْنَمَا », ақл эгаси бўлган «مَنْ », ақл эгаси бўлмаган «مَا », албатта келиши зарур бўлган нарсага нисбатан «إِذًا » каби.
وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِن لَّمْ يَكُن لَّهُنَّ وَلَدٌ
– „Сизларга хотинларингиз қолдирган меросдан — агар улардан фарзанд қолмаган бўлса — ярми тегур“. [4:12]
Бу оятда хотиннинг мулки эрга хосланиб берилган. Шу шарт биланки, хотини қиз ё ўғил бўлишидан қатъий назар, фарзанд қолдирмаган бўлиши лозим.
б) Умумни сифат билан хослаш:
وَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنكُمْ طَوْلاً أَن يَنكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مِّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن فَتَيَاتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ
– „Кимингиз озод мўмина аёлларга уйланишга қодир бўлмасангиз, қўл остингиздаги чўри мўмина қизларингиздан бирига уйланаверинг“. [4:25]
Бу ҳукм эркакка чўриси мўмина бўлган тақдирдагина унга уйланишга рухсат беради. Агар чўри мўмина бўлмаса, унга уйланиш ножоиздир.
в) «Омма»дан бадали баъзни хослаш:
«جَاءَنِى الْقَوْمُ رُؤَسَاءُهُمْ » Яъни қавм орасидан уларнинг раисларини хосланди.
г) Умумни ғоя билан хослаш:
220-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308