|
ИККИНЧИ ФАСЛ
Ом ва хос
«العَامُّ умумий» сўзи битта маънога эга бўлган, унинг маъноси остига икки ёки ундан кўпроқ шахслар кирган, шахслар маънода бири биридан афзал бўлмаган муфрад сўздир.
Таърифда сўз демасдан «муфрад сўз», дейилишининг сабаби шуки, ушбу таърифга мураккаб сўзни қўшмасликдир. Чунки остига бир неча қисмлар кирадиган мураккаб сўз ом сўз дейилмайди, балки куллий сўз дейилади.
Таърифда «битта маънога эга» дейилишининг сабаби ушбу таърифдан муштарак сўзни қўшмасликдир. Чунки муштарак сўз маъноси остига шахслар кирса ҳам, бир неча маънога далолат қилувчи сўздир. Мисол учун, «العَيْنُ » сўзи муштарак сўз бўлиб, кўрувчи кўз, жосус, булоқ… каби маъноларга далолат қилади. Муштарак сўздан нима мақсад қилинганини баён қилиш учун бирор қарина керак бўлади. Шунинг учун муштарак сўз бирор баёнга муҳтож бўлган қисқа сўз туркумига киради, бу ҳақда кейинроқ баён қиламиз. Мисол учун, «الرَّجُلُ » сўзи жинс алиф-ломи билан маърифа бўлиб, битта маънога эга, аммо остига «عَمْرٌو, زَيْدٌ » каби бир неча шахслар кирувчи сўздир. Бу сўз ҳам ундан нима нарса баён қилингани баён қилиниш учун бирор хослов керак бўлади. Шунинг учун у ом (умумий маъноли) сўздир. Таърифда «маънода бири биридан афзал бўлмаган», дейилиш сабаби шуки, ушбу таърифга кўчма, мажозий, қочирма каби маъноларга эга сўз кириб қолмаслигидир. Гарчи бу маъноларнинг остига шахслар кирса-да, бироқ улар маънода бир хил эмас. Шунинг учун бири иккинчисидан афзалдир. Масалан, «أنتَ أَسَدٌ » десак, шер сўзи ҳақиқий шерга ҳам, мажозий маънодаги ботирликка ҳам далолат қилади. Аммо мақсад қилинган маъно, мажозий маънодир.
Ом сўз икки турлидир:
Ундан ҳам умумийроқ сўз бўлмаган ом;
Нисбатан айтилувчи ом.
Ундан ҳам умумийроқ сўз бўлмаган омга «الْمَذْكُورُ » сўзи мисолдир. Чунки бу сўз мавжуд нарса, йўқ нарса, маълум нарса, номаълум нарса, демакдир. «الشَّيْءُ » сўзи эса ҳозирда ёки ўтган замонда бўлган ҳам бир «нарса», демакдир.
206-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308