|
да, машҳур сўзга айланиб қолгач, зарби масал бўлиб қолади. Мисол учун, иккиланувчи одамга «أَرَاكَ تُقَدِّمُ رِجْلاً وَتُؤَخِّرُ أُخْرَى бир оёғингни олдинга бошқасини орқага ташлаётганингни кўриб турибман» каби.
Истиорада сўзни асл маъносидан кўчма маънога кўчирилиш орқали далолат ва муболаға маъноси очиқ айтилган бўлиши ҳам мумкин. Масалан, саҳоватли киши саҳий денгизга, ўлим ваҳший ҳайвонга ва маънавий нарса ҳиссий нарсага айлангани каби.
Агар кўчма маъно билан аслий маъно ўртасидаги алоқа ўхшашсиз алоқа бўлса, мажоз мурсал, дейилади. Мурсал алоқалари бир нечта, масалан:
1. Агар нарса ўзининг жузи (қисми) номи билан айтилса, алоқа жузъий бўлади: Масалан:
قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلاً
– „кечаси (бедор бўлиб, намозда) фақат озгина туринг!“. [73:2]
Бу оятда туринг дейишдан мурод намоз ўқинг, демакдир. Чунки туришни зикр қилиш билан намозни назарда тутилган яъни қиём (туриш) намознинг жузи (бир қисми)дир.
2. Баъзан алоқа куллий (яҳлит) бўлади:
يَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِي آذَانِهِم
– „Панжаларини қулоқларига тиқиб олишади“. [2:19]
Бу оятда бармоқларни тиқиб олишдан яхлит бармоқлар эмас, балки бармоқнинг учи ирода қилинган. Натижада яхлитлик зикр қилиниб, бир қисм ирода қилинди.
3. Сабабият. Яъни нарсани унга сабаб бўлган нарса номи билан аташ:
فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ
– „Бас, ким сизларга тажовуз қилса, сизлар ҳам уларга тажовузлари муқобилида тажовуз қилинг“. [2:194]
Бу оятда адоватни адоват билан қайтариш яъни нарсани ўша нарсага сабаб бўлган нарса номи билан аталди.
إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ * اللّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ
– „Улар кулмоқдамиз (дейишади). Аллоҳ уларнинг устидан кулади“. [2:14-15]
Яъни Аллоҳ кулишга кулиш билан уларни жазолади.
وَمَكَرُواْ وَمَكَرَ اللّهُ
– „Макр қилдилар. Аллоҳ ҳам «макр» қилди“. [3:54]
وَجَزَاء سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا
– „Ёмонликнинг жазоси худди ўзига ўхшаган ёмонликдир“.
[42:40]
122-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308