|
сукутли ижмо бўлмайди. Балки бу Халифага итоат қилиш бўлади. Чунки бундай масала унинг фикр билдириш ва ижтиҳод қилиш салоҳиятига кирувчи масаладир.
Бунга мисоллар:
1. Бобонинг ўғил билан бирга оладиган мероси. Яъни бир шахс вафот этиб, фақат ўғли ва отаси (яъни бобо) қолса, бобо отанинг ўрнига ўтади ва ўлган шахснинг ўғли мавжуд бўлса-да, бобо ҳам ота сифатида мероснинг олтидан бирига эга бўлади. Мана шу саҳобалар ижмоси билан собит бўлган ҳукмдир.
2. Отанинг эркак ва аёллардан иборат бану аъён ва бану аллотлардан авратини тўсиши. Бу ҳам саҳобалар ижмосидир.80
3. Собиқ халифалик тугаган вақтдан бошлаб уч кун ичида халифа сайлашнинг вожиблиги. Дарвоқе, энг буюк саҳобалар Росулуллоҳ с.а.в.ни дафн қилишни тўхтатиб, бану Соидалар айвонига йиғилдилар ва уч кун орасида Абу Бакрни халифа қилиб сайладилар. Ундан кейин Умар Халифаликка жаннат билан башорат қилинган олти саҳобани номзод қилди ва улар уч кун ичида ораларидан халифа сайламайдиган бўлсалар, барчаларини қатл қилгани бир вакил таъйин қилди. Умарнинг бу ишига саҳобалардан бирортаси эътироз билдирмади. Агар бунга ўхшаган иш Исломга зид иш бўлганида эди, уни инкор қилган бўлар эдилар. Бас, шунинг учун ҳам бу иш ижмо бўлиб қолди.
4. Қиёс
«الْقِيَاسُ қиёс» луғатда ўлчаш демакдир. Масалан, ерни метр билан ўлчадим ёки кийимни зиро (ўлчов бирлиги) билан ўлчадим каби. Бу сўзда икки иш керак бўлади ва бу ишларнинг бири иккинчисига тенглаштириш учун қўшилади. Демакки, у иккита нарса ўртасидаги нисбат ва қўшув, демакдир. Шунинг учун фалончи фалончига қиёс қилиниб, фалончига қиёс қилинмади яъни унга ўхшамоқчи бўлган эди, унга ўхшолмади, дейилади.
Қиёс усул уламолари истилоҳида бундай таъриф берилди: Шаръий ҳукм чиқаришда бир ишни яна бир ишга эргаштириш, бундан мақсад иллат (ҳукм боиси)да улар ўртасини бирлаштириш яъни шаръий ҳукмга боис бўлиш тўғрисида ўрталарини бирлаштиришдир.
Қиёс қачонки бир иш устида қиёс қилувчи ва қиёс қилинувчи нарсалар яъни шу иккаласини бир-бирига қўшувчи нарсалар топилган тақдирдагина вужудга келади. Ушбу қиёс қилувчи ва
(80) Бану аъён ота ва онанинг ака-укалари ва опа-сингиллари. Бану аллот отанинг ака-укалари ва опа-сингиллари. Бану ахёф эса онанинг ака-укалари ва опа-сингилларидир.
85-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308