|
«لاَ صِيَامَ لِمَنْ لَمْ يَجْمَعِ الصِّيَامَ مِنَ اللَّيْلِ»
«Рўзасини кечанинг бир қисмига уламаган (яъни азм қилолмаган) кишининг рўзаси рўза эмас»79 деган ҳадислари кўрсатиб турибди. Шунга биноан, ижмо сўзига битта азм-мақсад, деган маъно берилса тўғрироқ бўлади.
Ижмо сўзининг иккинчи маъноси одамлар бир нарсага иттифоқ қилишса иттифоқ қилишди, дейилади. Шунга биноан, хоҳ дунёвий, хоҳ диний иш бўлсин, барча жамоанинг қайсидир бир ишга қилган иттифоқи ижмо, дейилади.
Ижмонинг усул уламолари наздидаги истилоҳи эса бундай: Бирор воқеага бунинг шаръий ҳукми бундай, дея иттифоқ қилишдир. Бу таърифдан кўриниб турибдики, усул уламолари назарда тутган ижмо шаръий далил ўрнида туради. Чунки шаръий далиллар Қуръон ва Суннатда келган бўлиб, уларни фақат ваҳи олиб келган, ваҳидан бошқа нарса олиб келмаган. Бу эса шуни англатадики, далил деб эъяъни қилинадиган ижмо бир далил, ўрнида туриб, ижмо қилган кишилар бу далилни билганлар аммо уни сўз орқали ривоят қилмаганлар. Бу эса улар билганликлари учун ривоят қилишмаган бу далил ҳам Росулуллоҳ с.а.в.нинг суннатларидан эканлигини англатади. Чунки Қуръоннинг ҳамма сўзлари тиловат қилинган ва ёд олинган сўзлардир.
Энди қилган ижмолари суннатдан бўлган бир далил ўрнида турувчи кишилар эса Росулуллоҳ с.а.в. билан суҳбат-дўстликда бўлиб, ул зотни кўрган кишилар яъни саҳобалардир. Қилган ижмолари бир далил ўрнида, деган гап саҳобалардан ўзга кишиларга айтилмайди.
Шунинг учун саҳобалар ижмоси далил ҳисобланади.
Бир жиҳатдан шундай. Бошқа жиҳатдан эса ижмолари хато бўлиши мумкин бўлмаган, фақат тўғри ижмо қиладиган кишилар саҳоба р.а.лардир. Чунки Аллоҳ Субҳанаҳу ва Таоло уларни ҳеч қандай хослов ва чекловсиз мадҳ қилди.
Аллоҳ Таоло айтади:
وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ
– „Муҳожир ва ансорларнинг биринчи пешқадамлари ва уларга чиройли амаллар билан эргашган зотлар — Аллоҳ улардан рози бўлди ва улар ҳам Ундан рози бўлдилар. Яна (Аллоҳ)
(79) Термизий: 662. Насоий: 2291. Ибн Можа: 1690. Абу Довуд: 2098. Термизийнинг айтишича, бу ҳадисни Ибн Можага мавқуфдир, дейиш тўғрироқдир.
83-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308