|
«الأبيضُ يَشبعُ إذا أَكَلَ » десак, оқ (танли) деган сифатнинг унга боғлиқ хулоса (тўйиш)га ҳеч қандай боғлиқлик жойи йўқ. У тушунарли бўлмаган сифат бўлиб тўйишни оқлик сифатига сабаб қилинмайди, демакки, мухолафат мафҳуми унда мавжуд эмас. Яъни бу гап оқ одамдан бошқа одам овқат еса тўймайди, деганни англатмайди.
Мисол учун, Аҳмад Ҳусайн ибн Али р.а.дан ривоят қилган Росулуллоҳ с.а.в.нинг ушбу ҳадисида ҳам шундай дейилган:
«لِلسَّائِلِ حَقٌّ وَإِنْ جَاءَ عَلَى فَرَسٍ»
«Тиланчи отда келса ҳам (закотга) ҳақлидир». Бунда тиламчилик билан ҳақ ўртасида закот тўғрисида ҳеч қандай боғлиқлик йўқ. Чунки тиланчилик қилиш закотни олиш учун сабаб бўлолмайди. Шунинг учун ушбу тиланчилик сифатида мухолафат мафҳуми бўлмайди. Яъни мазкур ҳадисдан тиланчидан бошқа киши закот олмайди, деган мухолиф маъно чиқмайди.
Умар р.а.нинг «Тош қўйган кишининг уч йилдан сўнг ҳаққи қолмайди», деган сўзида ҳам худди шундай. Яъни ерга тош қўйиш орқали эгалик қилиш сифати билан ерни ишловсиз ташлаб қўйган одамлардан уни олиб қўйиш ўртасида ҳеч қандай боғлиқлик йўқ. Чунки тош қўювчи сифати уч йил эъяънисиз қолдирилганидан кейин тортиб олишга ҳеч қандай таъсир қилмайди яъни иллатлашни англатмайди. Демак, унинг мухолафат мафҳуми йўқ. Яъни «Тош қўйган кишининг уч йилдан сўнг ҳаққи қолмайди», деган сўздан тош қўймаган одам ерга ишлов бермаса ҳам ер ундан олиб қўйилмайди, деган мафҳум чиқмайди. Балки ерни сотиб олиш ё меърос қилиб олиш ёки совға қилиш каби эга бўлишнинг ҳар қандай сабабларига кўра ерни олиб қўйиш мумкин.
Модомики, сифат бўлмаган муштақ исм ҳамда муфҳам бўлмаган сифатларда мухолафат мафҳуми йўқ экан, бу иккиси ўртасида қандай фарқ мавжуд, деган савол туғилиши мумкин. Бунинг жавоби шуки:
Муштақ исм сифат бўлишга ярамайди. Масалан, «طعام » исми бошқа бир исмга сифат бўлолмайди, балки мавсуф бўлиши мумкин. Яъни «هذا طعام مفيد » дейиш мумкин. Сифат эса иккинчи исмга сифат бўлиб, мавсуф зикр қилиниши ё қилинмаслигидан қатъий назар, у ҳам муфҳам эмас. У сифат бўлиб ишлатилишга яроқли холос. Мисол учун, «هذا هو الشخص السائل » ёки «للشخص السائل حقّ ولو جاء على فرس » дейиш мукин.
Муштақ сифат бўлишга ярамайди, табиийки муфҳам ҳам эмас, иллатлашни ифодаламайди.
180-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308