|
ИККИНЧИ ФАСЛ
Далил, дея таҳмин қилинган,
аммо далил ҳисобланмаган нарса:
«اِسْتِدْلاَلٌ Истидлол» «اِسْتِفْعَالٌ истифъол» вазнида бўлиб, луғатда далил талаб қилиш, далил излаш, изланаётган нарсага олиб борувчи йўл деганни англатади. Баъзан, хоҳ нас (нусус) ё ижмо ёки қиёс бўлсин, далил дейилади. Баъзан эса, тўғри далил, дея гумон қилиниб, бошқача чиқиб қолган далил турларига айтилади.
Далил дея тахмин қилинаётган нарсалар тўрт тур:
1. Биздан аввалгилар шариати;
2. Битта саҳоба мазҳаби;
3. Истиҳсон;
4. Масолиҳул мурсала.
Буларнинг ҳужжат эмаслиги тўғрисида қуйидаги бандларда айтиб ўтмоқчимиз:
1. Биздан аввалгилар шариати:
Биздан аввалгилар шариати биз учун мутлақо шариат эмас ва бизга ҳужжат бўлолмайди. Чунки Аллоҳ Субҳанаҳу ва Таоло айтади:
وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِناً عَلَيْهِ
– „Ва Биз сизга Китобни ҳақ ила, ўзидан олдинги китобни тасдиқловчи ва унинг устидан назорат этувчи қилиб нозил қилдик“. [5:48]
Яъни ўзидан олдинги нарсаларни насх қилувчи этиб, нозил қилдик, демакдир. Шунинг учун биздан аввалги бирор шариат билан бизга хитоб қилинмаган, балки фақат Ислом билан хитоб қилинган.
2. Битта саҳоба мазҳаби:
Битта саҳоба мазҳаби бизга мутлақо далил эмас ҳамда ҳужжат бўлолмайди. Чунки Аллоҳ Субҳанаҳу ва Таоло айтади:
فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ
– „Бордию бирон нарса ҳақида талашиб қолсангиз, у нарсани Аллоҳга ва пайғамбарига қайтарингиз“. [4:59]
Бу оятда ихтилоф қилиниб қолган вақтда Аллоҳ ва Росулига мурожаат қилиш вожиб қилинди.
Саҳобалар ҳам ҳар бир саҳобий бошқалардан мухолиф фикрга эга бўлиши жоизлигига ижмо қилганлар. Агар битта саҳобанинг мазҳаби (фикри) ҳужжат бўлганида эди, уларнинг ҳар бири
108-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308