|
кўнгиллари ошна қилинувчи кишиларга, бўйинларни (қулларни) озод қилишга, қарздор кишиларга ва Аллоҳ йўлида (яъни, жиҳодга ёки ҳажга кетаётганларга) ҳамда йўловчи мусофирларга берилур. Аллоҳ билим ва ҳикмат соҳибидир“. [9:60]
деган оятида «الصَدَقاتُ » яъни закот сўзи умумий сийғада келган сўз бўлиб, мазкур ҳукм пулдан, экиндан, тижоратдан яъни закотнинг ҳар бир бўлакларидан олинган закотни тарқатишга тааллуқлидир. Бундай ҳолатда ҳеч қандай баёнга муҳтож бўлинмайди.
Аммо Аллоҳ Uнинг «وَآتُوا الزَّكَاةَ » деган каломида эса «الزكاة » сўзи мужмал сўз бўлиб, Росулуллоҳ с.а.в.нинг нималардан закот берилиши лозимлигини айтувчи баёнларига муҳтож бўлинади.
Хулоса қилиб айтганда, шаръий маънога кўчган сўзлар яъни шаръий ҳақиқий маъноли сўзлар умумий сўзлар бўлиб, уларнинг остига барча бўлаклари дохил бўлади ва ҳукм ҳам ҳар бир бўлакка тўғри келиб, шу жиҳатдан олганда, бирорта ҳам баёнга эҳтиёж сезилмайди. Шариатга нақл қилинган янги равиш сўзлар эса баёнга муҳтож бўлган мужмал сўзлар ҳисобланади.
Иккинчи: Мубайян:
Булар мужмал сўзлар ҳақидаги гаплар. Энди мубайян сўзларга келсак, бундай мужмал сўзларнинг олдида ёки алоҳида баёни бирга келади. Яъни унинг баёни ўша далилнинг олдида ёки мана шу мужмал сўзда келган далилдан алоҳида бир далил олдида келади.
Демак, мужмал сўзнинг тушунарсиз жиҳати бартараф бўлиб, унга амал қилинадиган маъноси тайин бўлса ёки таржиҳ қилинса бу мубайян сўз ҳисобланади. Мужмални мубайянга айланиши қуйидагича:
1. Гап орқали баён:
Аллоҳ Uнинг
إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً * وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً
– „Қачон унга ёмонлик (камбағаллик-кулфат) етиб қолса у ўта бесабрлик қилгувчидир. Қачон унга яхшилик (бойлик, саломатлик) етса у ўта ман қилгувчи-бахилдир“. [70:20-21]
деган каломи оят юқорисидаги «هَلُوعًا » деган мужмал сўзнинг гап орқали баёнидир.
Росулуллоҳ с.а.в.нинг «الرَّجُلُ التَّافِهُ يَتَحَدَّثُ فِى أَمْرِ الْعَامَّةِ ».219 деган сўзлари ҳам мужмал бўлмиш «الرويبضة » сўзининг гап орқали баёнидир.
251-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308