|
БИРИНЧИ БОБ
ШАРЪИЙ ҲУКМ ВА УНГА
ТААЛЛУҚЛИ НАРСАЛАР
МУҚАДДИМА
Шаръий ҳукм, усул уламолари истилоҳи бўйича иқтизо ёки вазъ ёки тахйир орқали Шореънинг бандалар амалларига тааллуқли хитобидир.
Бу таърифда Шореъ дейилиб, Аллоҳ дейилмаганидан мақсад фақат Қуръон тушунилиб қолмаслиги, балки Суннатни ҳам, ижмоъни ҳам ўз ичига олишлиги учундир.
Бандалар дейилиб, мукаллафлар дейилмаганидан мақсад гўдак ва мажнунни ҳам ўз ичига олишлиги учундир. Масалан, бу иккисининг молларидан ҳам закот олингани каби.
Ушбу таҳрифдан аён бўлишича, шарҳий ҳукм икки қисмга бўлинади:
Биринчи қисм: Шореънинг иқтизо ва тахйир орқали инсоннинг амалини ҳукмини баён қилишга боғлиқ хитобидир. Бу хитоб таклиф хитоби дейилади. Иқтизо – талаб бўлиб бу ё қатъий талаб бўлади ё қатъий бўлмаган талаб бўлади ёки ихтиёрий яъни мубоҳ талаб бўлади.
Иккинчи қисм: Инсоннинг амали ҳукмлари талаб қилган ишларни баён қилувчи Шореънинг хитоби бўлиб, ҳукмнинг амалга ошиши ёки мукаммал бўлиши мана шу ишларга боғлиқдир. Бу вазъ (таклифий ҳукмга ҳукм қўйиб бериш) хитоби дейилади.
Бу билан, биринчи қисм инсон амалларининг ҳукмларини баён қилса, иккинчи қисм мана шу ҳукмларнинг ҳукмларини баён қилади.
Биринчи қисм банданинг амалига боғлиқлиги маълум бўлди. Иккинчи қисм ҳам банданинг амалига боғлиқлиги маълум. Чунки бир нарсага боғлиқ нарсанинг ўзи ҳам унга боғлиқ бўлади.
Шунга кўра, шаръий ҳукм, мана шу икки томонлама ҳам, иқтизо ёки вазъ ёки тахйир орқали Шореънинг бандалар амалларига тааллуқли хитобидир.
Шаръий ҳукмнинг мана шу икки қисмини баён қилишдан аввал нарсалар ва амалларга ҳукм чиқарувчини яъни ҳоким ким эканлигина албатта билиб олиш лозим. Айни бобнинг биринчи фаслида мана шуни баён қилмоқчимиз.
7-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308