|
«Яйловда ўтловчи қўйларига закот бор».190
Бу нусус мафҳуми билан емлаб боқилувчи қўйларга закот бериш фарз эмаслиги баён қилинди. Умумий бўлиб келган ҳадис мана бу:
«وَفِى الْغَنَمِ مِنْ أَرْبَعِينَ شَاةٌ, شَاةٌ إِلَى عِشْرِينَ وَمِائَةٍ»
«Қирқта қўйга битта қўй, бир юз йигирматагача битта қўй».191
Ушбу ҳадис биринчи ҳадис мафҳуми билан хосланган. Яъни емлаб боқилган қўйларга закот йўқ.
8. Умумни қиёс билан хослаш:
Агар қиёсда иллат келганлиги бирор нусус ва ижмоъда собит бўлса, ана шу иллат билан умумни хослаш мумкин. Чунки бундай ҳолатда иллат далил вазифасини ўтаб, далил билан хослаш мумкин бўлганидек, иллат билан ҳам хослаш мумкин бўлади.
Мана шулар муттасил ва алоҳида хослаш далолатларидир. Хослаш тўғрисида ўрганар эканмиз, унинг Қуръони Каримда жуда кўп келганини гувоҳи бўламиз. Ҳатто айрим уламолар хосланмайдиган бирорта ҳам умумий нарса қолмаган бўлса керак, деган тасаввурга боришган. Аммо Қуръони Каримда ўз умумийлигича ўзгармай қолганлар ҳам мавжуддир. Бироқ улар хосланувчи умумларга нисбатан оздир.
Умумийлигича қолувчи нарсаларга ҳеч қандай хослаш мумкин бўлмайдиган илоҳий қонунлар мисол бўлади: Масалан, Аллоҳ Таолонинг қуйидаги оятлари каби:
وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ
– „Барча жонли мавжудотни сувдан (пайдо) қилдик“. [21:30]
وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِي الأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللّهِ رِزْقُهَا
– „Ўрмалаган нарса борки, барчасининг ризқи Аллоҳнинг зиммасидадир“. [11:6]
وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ لاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ
– „Ҳар бир умматнинг ажали бор. Бас, қачон уларга ажаллари келса, уни бирон соатга четга ҳам, илгарига ҳам сура олмайдилар“. [7:34]
Умумий сўзнинг ҳукми:
Агар сўз хословчи далолатдан мутлақо озод шаклда келса, унинг ҳукми қандай бўлади?
(191) Бухорий: 1362. Термизий: 564. Насоий: 2404. Абу Довуд: 1339. Ибн Можа: 1797. Аҳмад: 68.
225-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308