|
Иккинчи: агар юқоридан пастга нисбатан бўлмаса, у ҳолда:
1. Наҳининг қуйидан юқорига нисбатан дуо сифатида келиши: Аллоҳ Таоло айтади:
رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا
– „Эй Роббимиз, агар унутган ёки хато қилган бўлсак, (азобга) тутмагин“. [2:286]
2. Наҳининг баробар бўлиш билан илтимос қилиш маъносида келиши: Аллоҳ Таоло айтади:
قَالَ قَآئِلٌ مَّنْهُمْ لاَ تَقْتُلُواْ يُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِي غَيَابَةِ الْجُبِّ
– „Улардан бир сўзлагувчи деди: «Юсуфни ўлдирманг, балки уни қудуқ қаҳрига ташлаб юборинг“. [12:10]
Демак, наҳи юқорида ўтганлардан бири бўлса, мақсад қилинган наҳи бўлмайди.
Энди тарк қилишга бўлган талаб юқоридан пастга нисбатан ҳақиқий маънода келса, юқорида айтганимиздек, бу наҳи бўлади. Масалан:
1. Ё шаръий бўлади яъни Аллоҳ Uдан Росулуллоҳ с.а.в.га нисбатан наҳи бўлади.
2. Ёки инсонларнинг бир-бирларини наҳи қилишлари бўлади. Масалан, хожанинг ўз қулига нисбатан ҳамда масъулнинг ўз қўл остидагиларга нисбатан наҳи қилиши каби.
Усули фиқҳ шаръий аҳкомлар билан боғлиқ бўлгани боис, биз назарда тутган наҳидан ҳам шаръий аҳкомлар истинбот қилинади. Яъни Аллоҳ Uдан ҳамда Росулуллоҳ с.а.в.дан бўлган нарсалардан истинбот қилинади. Булар ҳақида қуйида батафсил баён қиламиз:
Юқорида айтганимиздек, наҳи бу истеъло яъни юқоридан пастга нисбатан, Аллоҳ Uдан ҳамда Росулуллоҳ с.а.в.дан қилинган ҳақиқий маънода тарк қилишга бўлган талаб, дедик.
Тарк қилишга бўлган талабнинг ҳақиқий маъносидан мақсад қилинмаган мажозий маъноси ҳам, шунингдек, мукаллаф тингловчининг қўлидан келмайдиган нарсани наҳи қилиш ҳам чиқиши тўғрисида гапириб ўтдик. Мукаллаф бўлмаган тингловчига ноҳақиқий маънодаги наҳи ҳақида ҳамда юқоридан пастга нисбатан наҳидан пастдан юқорига ва баробарга нисбатан наҳи ҳақида ҳам зикр қилдик. Аллоҳ ва Росулининг наҳисидан шаръий аҳкомлар истинбот қилинмайдиган инсонларнинг ўзаро наҳи қилишлари ҳам келиб чиқиши тўғрисида айтдик. Мазкур тарк қилишни талаб қилиш таърифи эса араблар маъно англашилиши учун истеъмол қилган услублардир.
191-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308