|
1. Саноқ отлардан ясалган феъллар: «وَحَّدَهُ » уни битта қилди, бирлаштирди, «اَحَّدَهُ » уни битта қилди, «ثَنَّاهُ » уни иккита қилди, «ثَلَّثَهُ » уни учта қилди, каби.
2. Исми замонлардан иштиқоқ қилинган феъллар:
«أَخْرَفَ الْقَوْمُ қавм кузлади», яъни кузга кирди. Шунингдек, «شَتْوَتَ қишга кирди», «أَصَافَ ёзга кирди», «أَصْبَحَ тонг отдирди», «أَمْسَى кечга кирди», «أَظْهَرَ пешин вақтига кирди» каби.
3. Исми маконлардан иштиқоқ қилинган феъллар:
«أَفْضَيْتُ фазога чиқдим», «أَعْرَقَ Ироққа борди», «أَعْمَنَ Аммонга борди», «أَنْجَدَ Наждга борди», каби.
4. Жисм аъзоларидан иштиқоқ қилинган феъллар:
«أَذَّنَهُ қулоғига урди», «يَدْيَتَهُ қўлига урди» «مَعْيَنَ кўзига урди», «تَأَبَطَهُ қўлтиғига қистирди, қўлтиқлади».
5. Жисм аъзосидан бошқа жониворлар номларидан феъл иштиқоқ қилиш:
«اِسْتَأْسَدَ шердек (ботир) бўлди», «تَنَمَّرَ қоплондек (ботир) бўлди», «اِسْتَنْوَقَ туядек (чарчамас) бўлди».
6. Ажам исмлардан иштиқоқ қилинган феъллар:
«رَجُلٌ مُدَرْهِمٌ бадирҳам (бадавлат) одам».
7. Товуш отларидан иштиқоқ қилинган феъллар:
«هَاهَيْتُ туяни «ҳа, ҳа» деб ҳайдадим», «جَأْجَأْتُ қўчқорни «жа, жа», деб ҳайдадим», «عَاعَى بالْغَنَمِ қўйларни ҳайдамоқ».
8. Ҳарфлардан феъл иштиқоқ қилиш:
«سَأَلْتُكَ حَاجَةً فَلَوْلَيْتَ لِى сендан бир ҳожат сўрасам, لَوْلاَ қилдинг (ундай бўлсайди, бундай бўлсайди, деявердинг», «سَأَلْتُكَ حَاجَةً فَلاَلَيْتَ لِى » сендан бир ҳожат сўрасам, لاَلَيْتَ қилдинг», яъни йўқ дединг, «كَفَوْتُ كَافاً حَسَنَةً وَدَوَلْتُ دَالاً جَيِّدَةً коф ҳарфини чиройли коф қилиб айтдим ва долни яхшилаб дол қилиб айтдим», «هَلَمْلَمْتُ (هَلُمَّ) » дедим яъни қани буёққа дедим. Мана шу тарзда демак, ҳеч қандай ўзаги, асли бўлмаган ҳамда иштиқоқ бўлмайдиган ҳарфлардан ҳам феълар иштиқоқ қилинган.
Бу иштиқоқи мураккаб, деб аталишига сабаб у худди «م ل ك » ҳарфларидан: «تَكَلَّمَ , كَلاَمٌ , كَلِيمٌ , مُتَكَلِّمٌ » каби сўзлар иштиқоқ
129-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308