kutubhona

ижтиҳод қиламан, деди. Шунда Росулуллоҳ с.а.в. Росулуллоҳнинг элчисини Аллоҳ ва Росули рози бўладиган ишга муваффақ қилган Аллоҳга ҳамд бўлсин, дедилар».237

«إذَا اجْتَهَدَ الْحَاكِمُ فَأَخْطَأَ فَلَهُ أجْرٌ وَإنْ أَصَابَ فَلَهُ أجْرَانِ»
«ҳоким ижтиҳод қилиб, хато қилса, битта савоб олади. Тўғри топса, иккита савоб олади».238

4. Шундай ҳикоя қилинади: Абу Қатода Ҳунайн жанггида мушриклардан бирини ўлдирди. Шунда Росулуллоҳ с.а.в. унга дедилар:

«مَنْ قَتَلَ قَتِيلاَ لَهُ عَلَيْهِ بَيِّنَةٌ فَلَهُ سَلْبُهُ»
«Ким бир мушрикни ўлдирса, унга ҳужжат келтирсин ва унинг молини ўлжа қилиб олиши мумкин». Абу Қатоданинг ўлжасини бошқа биров олган бўлиб, ундан Абу Қатоданинг розилигини сўраши талаб қилинди. Яъни Абу Бакр Сиддиқ Набий с.а.в.нинг ҳузурида розилик сўрашни инкор қилиб, «Йўқ, Аллоҳ ҳаққи, ҳеч ким Аллоҳнинг Аллоҳ ва Росули йўлидан жанг қилган шер юракларидан бирига ишониб, ўлжасини бериб қўймайди», деди. Шунда Росулуллоҳ с.а.в. бундай дедилар: «Абу Бакр тўғри гапирди, (ўлжасини) ўзига бер». Абу Қатода ўлжасини олди.239

5. Росулуллоҳ с.а.в. Саъд ибн Муозни Бану Қурайзага ҳакам қилдилар, Муоз ўзларини ўлдириб, фарзандларини асир қилишга ҳукм қилдилар. Шунда Росулуллоҳ, «Сиз етти осмон юқорисидан Аллоҳнинг ҳукми билан ҳукм қилдингиз», дедилар.240

Булардан маълум бўлишича, саҳобалар ижтиҳод қилар, Росулуллоҳ с.а.в. бунга иқрор бўлиб, уларга мужтаҳид ижтиҳодида хато қилса, бир савоб, тўғри топса, икки савобга эга бўлишини ўргатардилар.
Росулуллоҳ с.а.в.дан кейин ҳам саҳобаларнинг ижтиҳод қилганлари тўғрисида жуда кўп ҳикоялар мавжуд.

Ҳатто ижтиҳод одамлар оммасида кенг тарқалиб кетган эди. Бундан ажабланишнинг ҳожати йўқ. Чунки улар ўша асрларда асл

(237) Аҳмад: 230\5. Абу Довуд: 3592. Термизий: 1327. Ҳофиз «Талҳис»да айтади, Ибн Тоҳир бундай деди: Бу ҳадисни икки йўли ҳам дуруст эмас. Термизий эса бундай деди: Бу ҳадисни муттасил эса фақат шу жиҳатдангина биламиз. Аммо унинг одамлар орасида машҳур бўлиб, уларнинг қабул қилишларига сазовар бўлгани унинг аҳамиятини кучайтиради.

(238) Бу ҳадис Амр ибн Ос ва Абу Ҳурайра тарафидан муттафақун алайҳдир. Бухорий: 7352. Муслим: 1716.

(239) Бухорий: 2886, 2973, 4066. Муслим: 1751. Абу Довуд: 2653, 2717. Термизий 1562. «Муватто»: 974. Дорамий: 301\2. Аҳмад: 114\3, 279. Ибн Ҳиббон: 101\8. «Мустадрак»: 142\2.

(240) Бухорий: Муслим: 1761. Аҳмад: 22\2.