|
ТЎРТИНЧИ ҚИСМ
Мужмал ва мубайян
Биринчи: Мужмал:
Мужмалнинг луғавий маъноси жамламоқ, йиғиндисини чиқармоқ ёки эришмоқ етишмоқ, демакдир.
Истилоҳий маъноси битта маънодан кўп (иккита) маънони англатган, бирининг иккинчисидан устунлиги бўлмаган, аммо унинг маъносига амал қилишда кенгроқ баёнга муҳтож бўлинадиган ҳар бир нарсадир.
Ҳар бир сўз демай, «ҳар бир нарса», дедик. Чунки мужмал (қисқа баён) фақат сўзларга эмас, сўзлар ҳам, феълларга ҳам боғлиқдир.
«Биттадан кўп маънони англатган», дейишимиздан мақсад, истилоҳдан фақат битта маънони англатувчи мутлақ сўзни чиқариб юборишдир. Чунки Аллоҳ U нинг
فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ
– „(билмай ўлдириб қўйган киши) бир қул озод қилсин“. [58:3]
Оятидаги «رقبة » сўзи битта маънони яъни ҳаммага маълум бўлган ҳур бўлмаган бир қулни англатади. Аммо Аллоҳ Таолонинг
فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَاناً
– „(ўлдирилганнинг) вориси учун (қасос олишга) салтанат-ҳуқуқ бердик“.[17:33]
деган оятида эса «سلطانا » мужмалдир. Чунки бу сўзнинг биттадан кўп маъноси мавжуд. Масалан, унинг ҳужжат, ҳуқуқ, амр ва наҳи қилиш салоҳиятига эга каби маънолари бор. Сўзда мана шундай маъноларнинг қатор келиши туфайли аниқроқ баён керак бўлади.
«Бирининг иккинчисидан устунлиги бўлмаган», дейишимиздан мурод, истилоҳдан бирининг маъноси иккинчисидан ажралиб турувчи сўзларни чиқариб юборишдир. Масалан, ҳақиқий маъно, мажозий маъно ҳамда хабарни талаб ва талабга ўхшаш маъноларга буриш каби. Аллоҳ U нинг
أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا
– „(Аллоҳ) осмондан сув ёғдирганида жилғалар тўлиб-тошиб оқур“. [13:17]
245-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308