|
хитобини ўқилса, бу аҳкомлар қуйидаги беш турдан иборат эканлиги маълум бўлади:
1. Фарз ёки вожиб
Фарз – шаръий нусусда амр сийғасида ёки амрга маънодош феъл сийғасида ёхуд اِفْعَلْ» қил» деган вазндаги феълнинг келишидир. Бу талабдан амални бажариш кераклигини тушунамиз ва кейин эса бу талаб қатъий эканини ифодалайдиган қаринани излаймиз. Талаб феъли билан унинг қатъийлигини ифодаловчи қарина келган бўлса, айни феълнинг ҳукми вожиб (фарз) эканлиги аён бўлади.
Мисол учун, Аллоҳ Таоло айтади:
قَاتِلُواْ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْيَوْمِ الآخِرِ وَلاَ يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللّهُ وَرَسُولُهُ
– „Аллоҳ ва охират кунига ишонмайдиган, Аллоҳ ва унинг пайғамбари ҳаром деган нарсани ҳаром деб билмайдиган кимсаларга қарши жанг қилинглар“. [9:29]
Аллоҳ бу оятда «قَاتِلُوا жанг қилинг» дея амр қиляпти. Ушбу амр эса мана бу оятда келган қарина билан қатъий талаб бўляпти:
إِلاَّ تَنفِرُواْ يُعَذِّبْكُمْ عَذَاباً أَلِيماً
– „Агар (жиҳодга) чиқмасангизлар, (Аллоҳ) сизларни аламли азоб билан азоблар“. [9:39]
Мана шундан бу амр бажаришга бўлган қатъий талабни ифодалаяпти ва натижада жиҳод қилиш фарз яъни вожиб бўляпти.
Яна бир мисол, Аллоҳ Таоло айтади:
إِنَّ الصَّلاَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَاباً مَّوْقُوتاً
– „Албатта, намоз мўминларга (вақти) тайинланган фарз бўлди“. [4:103]
وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ
– „ва намозни барпо қилинглар“. [24:56]
Бу икки оят талабни ифодалаяпти. Биринчи оят «كِتَابًا مَوْقُوتًا вақти тайинланган», деб амр маъносидаги сийға билан ифодалаётган бўлса, кейинги оят «وَأَقِيمُوا ва барпо қилинг» деб амр сийғаси билан ифодалаяпти. Намозга бўлган талабни ифодаловчи бундан бошқа оятлар ҳам мавжуд бўлиб, ушбу амрнинг қатъийлигини мана бу оятдаги қарина ҳам ифодалайди:
مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ* قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ
– „Сизларни нима сақарга (дўзахга) киритди (дейилганида), улар «биз намоз ўқувчилардан бўлмадик» дерлар“. [74:42-43]
Бундан бошқа оятларда ҳам нусусда зикр қилинмаган қатъийликни ифодаловчи қариналар келди.
16-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308