|
إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُم مِّنَّا الْحُسْنَى أُوْلَئِكَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ
– „Албатта Бизнинг томонимиздан гўзал (манзилат-мартаба) берилган зотлар - ана ўшалар (жаҳаннамдан) узоқ қилинурлар“. [21:101]
Аввалги оятдан ақлсиз нарсага нисбатан қўлланувчи «مَا » ҳарфи луғатда тағлиб қоидаси билан қўлланиб, ақлли нарсалардан ҳисобланган Исо а.с.ни ҳам ўз ичига олади, деган маъно бор. Шунинг учун мазкур оятдаги умумни ифодаловчи «مَا » ҳарфи хослаб қўйилди ва бу «مَا » ҳарфини ишлатишдаги афзал маъно ҳисобланди. Энди бу ердаги «مَا » ақлсиз нарсага қўлланиб, тағлиб ишлатилмайди, деган гапга келсак, бу афзал гап эмас. Чунки иккинчи оят орқали Исо а.с.ни бундан мустасно қилинганлиги учун бу гапга эҳтиёж йўқ.
б) Агар ақл эгасини гўё йўқ, деган эъяънида хитоб қилинса ҳамда мақсад унинг таъсир қилмагани учун эмас, балки бошқа махлуқотларга нисбатан озчиликни ташкил қилишини кўрсатиш бўлса, у ҳолда ақл эгасини тағлиб қилинмайди. Балки айни хитоб ақлсиз кимсаларга нисбатан қилинган бўлади. Аллоҳ Таоло айтади:
وَلِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ
– „Осмонлар ва ердаги бор нарсалар Аллоҳникидир“. [3:109]
Бу оятда ақлсиз нарсалар мақсад қилинган бўлиб, Аллоҳ Uга бўйсунувчи ақлсиз махлуқотлар ақл эгаларига нисбатан жуда ҳам кўп, демакдир. Аллоҳ Таоло яна айтади:
يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ
– „Осмонлардаги ва ердаги бор нарса Аллоҳга тасбеҳ айтур“.
[64:1]
Яъни Аллоҳнинг бутун мулки ичида Уни поклаб, тасбеҳ айтиб, итоат қилувчи махлуқотлар ақл эгаларига нисбатан сон-саноқсиз жуда-жуда кўп, демакдир. Мақсад ўша ақл эгалари ва мукаллафлар орасидаги Ул Зотга тасбеҳ айтмайдиганлар шаънини пастга уришдир.
в) Сўзловчи ва тингловчи ақл эгасининг сифат ва моҳиятини билмаса ёки сўзловчи билмагани учун дарҳол билмоқчи бўлса, ақлсиз бўлган тингловчининг услуби ақл эгаси билан бирга келади. Чунки араблар одати бўйича, бирор нарса яқинлашиб келаётганини кўрса, унинг сифат ва моҳиятини билмоқчи бўлиб, «مَا هَذَا » дейди. Шунинг учун сифат ва моҳияти номаълум нарса тўғрисида ҳам суриштиришади:
213-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308