|
Баъзилар бундай деган: Барча хабар ва амрлар тўғрисида келган сўзлар умумий бўлиб, уларнинг бирортаси ҳам хосланмайди ва то бирор далил топилмагунча уларга тўхталмайди.
Баъзилар бундай деган: Барча хабар ва амрлар тўғрисида келган сўзлар хосдир. То умумийлик далолати топилмас экан, уларда камроқ исмлар учрайди. Сўздан умумийлик маъноси ифодаланаётган бўлса, унга хослик маъносини берган яхшироқ.
Баъзиларнинг айтишича, ҳар иккаласида ҳам тўхталиш лозим. Чунки сўзда ҳар иккиси ҳам учраши эҳтимол бўлиб, худди жумлаларда бўлганидек, сўзда ҳам бирор баён керак бўлади.
Буларнинг тўғриси шуки, умумийликни ифодалаётган сўзнинг далолати то хословчи далолат топилмас экан, умумий бўлиб туради. Мисол учун:
1. Юқорида баён қилганимиздек, араб тилида жинсни ифодаловчи умумий сўзлар, ақл эгаларини ифодаловчи умумий сўзлар ҳамда ақлсиз нарсаларни ифодаловчи умумий сўзлар мавжуд.
Қуръон ҳам, Суннат ҳам араб тилида. Агар Аллоҳ Таолонинг каломи ва Росули с.а.в.нинг хитобидаги бирорта сўз умумий бўлиб келган бўлса, демак, унга луғатда берилган аслий маъно берилади.
Асл-тоза араблар юқорида айтганимиздек, умумий сўзлар учун ҳам, хос сўзлар учун ҳам ажратиб турувчи махсус сийғалар белгилашди. Ҳатто улар тавкид қоидасида умум ва хос ўртасини ажрата олишди. Умум тавкид қоидасида улар «رَأَيْتُ الرِّجالَ كُلَّهُمْ أَجْمَعِينَ » дейишди, «رَأيْتُ الرِّجَالَ عَيْنَهُ نَفْسَهُ » дейишмади. Хос тавкиди қоидасида «رَأيْتُ زَيْدًا عَيْنَهُ نَفْسَهُ » дейишди, аммо «رَأيْتُ زَيْدًا كُلَّهُمْ أَجْمَعِينَ » дейишмади.
Шунингдек, улар хабарни амрдан ажратиб турувчи, истихборни эса хабарлардан ажратиб турувчи сийғаларини белгилашди. Ҳар бир киши умумий сўзни хос сўздан ажратиб тушуниб олиши учун уларнинг ҳар бирига алоҳида сийға қўйишди.
2. Умумий сўз далолати Қуръони Каримда собит бўлган. Буни қуйидаги мисолларда келтирамиз:
а) Аллоҳ Таоло айтади:
إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ
– „(Эй мушриклар), сизлар ҳам, Аллоҳни қўйиб сиғинаётган нарсаларингиз ҳам жаҳаннам ўтинларидир“. [21:98]
226-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308