|
куллий сўзга нисбат берилганлиги учун куллий ҳукм бўлади ва барча жузъий ҳукмларга ҳам тўғри келади.
Масалан, икки қўлни тирсаккача ювиш таҳорат ояти орқали вожиб бўлди. Энди, юваётганда тирсакнинг бир жузини қўшиб ювиш ҳам вожибдир. Чунки то икки қўл тирсаккача ювилиши амалга ошиши учун тирсакларнинг жузи (тирсак қисми) ҳам ювилиши зарур. Мана шу «مَا لاَ يَتِمُّ الْوَاجِبُ إِلاَّ بِهِ فَهُوَ وَاجِبٌ Вожиб нима билан адо бўлса, ўша нарса ҳам вожибдир» қоидаси туркумига киради.
Шунингдек, жазо ҳадларини қўллаш шу ҳақдаги оятлар нусуси орқали вожиб бўлди. Аммо бу вожиб имом-халифасиз амалга ошмайди. Шунинг учун, «مَا لاَ يَتِمُّ الْوَاجِبُ إِلاَّ بِهِ فَهُوَ وَاجِبٌ Вожиб нима билан адо бўлса, ўша нарса ҳам вожибдир» қоидаси тақозосига кўра мусулмонлар учун битта имом-халифани сайлаш ҳам вожиб бўлди.
Шаръий ҳукмларнинг жуда кўпи умумий ҳукмлардир. Хос ҳукмлар эса озчиликни ташкил қилади. Мужтаҳидлар шулардан куллий ҳукмларни битта далил ёки бир нечта далиллардан истинбот қиладилар. Чунки улар мана шундай далил ёки далиллар замирида иллат ёки иллат кўринишидаги маъно бор эканлигини гувоҳи бўлдилар ва бу эса уларни куллий ҳукмдан бир неча жузъий ҳукмларни ифодасини тузишларига ундади.
Мана шундай куллий ҳукм усули фиқҳда «куллий қоидалар» деган истилоҳ билан аталди.
Қуйида ушбу куллий қоидалардан айримларини ва уларни шаръий далиллардан қандай истинбот қилинишини баён қиламиз.
1. «الْوَسِيلَةُ إِلَى الْحَرَامِ حَرَامٌ Ҳаромга олиб борадиган восита ҳам ҳаромдир».
Бу қоиданинг далили Аллоҳ Таолонинг ушбу каломидир:
وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَيَسُبُّواْ اللّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ
– „Аллоҳдан ўзгага сиғинадиган кимсаларни (бутларини) сўкманг! У ҳолда улар ҳадларидан ошиб, жоҳиллик билан Аллоҳни сўкурлар“. [6:108]
Ушбу оятда «وَلَا تَسُبُّوا сўкманг» дея куфр олиҳаларини сўкишдан қайтарув бор. Бу ерда айни қайтарув қатъий қайтарув эканини ифодаловчи қарина мавжуд бўлиб, уларнинг олиҳасини сўкиш Аллоҳ Субҳанаҳунинг сўкиб юборишларига сабаб бўлиши қаринасидир. Мана шундан, бу оят кофирларнинг олиҳасини сўкиш ҳаром эканлигини ифодаламоқда. Лекин бу оятдан яна шу нарса ҳам тушунилмоқдаки, мана шу ҳаром қилинишнинг иллати
43-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308