|
ХАЗИНА (РИКОЗ) ВА МАЪДАНЛАРНИНГ ХУМУСИ
Хазина бу кумуш, тилла, жавоҳир, маржон ва булардан бошқа тақинчоқ ва қурол каби ерга кўмилган молдир. Бу мол илгариги мисрликлар, бобилликлар, осурийлар, сосонийлар, румликлар, греклар ва бошқа қавмлар подшоҳларининг ёки буюк кишиларнинг қабрларида ёки уларнинг қадимий бузилиб кетган шаҳарлари тепаликларида топилган пуллар, тақинчоқлар, жавоҳир каби ҳазина бўладими ёки жоҳилият кунларида ёки ўтган исломий кунларда ерга яшириб, кўза ёки бошқа нарсаларга қўйилган пул, тилла, кумушлар бўладими, буларнинг барчаси хазина деб эътибор қилинади.
«Рикоз» сўзи махфий бўлди деган маънодаги «ғараза, яғризу» феълига ўхшаш «раказа, яркузу» феълидан иштиқоқ қилингандир. Араблар ерга найза санчса «раказаррумҳа» дейди. «Махфий товуш» маъносидаги «Рикз» сўзи ана шу феълдан олингандир. Аллоҳ таоло айтадики;
هَلْ تُحِسُّ مِنْهُمْ مِنْ أَحَدٍ أَوْ تَسْمَعُ لَهُمْ رِكْزًا
„ Сиз уларда бирортасини кўрурмисиз ёки овозларини эшитурмисиз». [19:98]
Аммо маъдан бу Аллоҳ еру осмонни яратган кунда ернинг ичида яратган тилла, кумуш, мис, қўрғошин ва бошқа маъданлардир. «Маъдин» сўзи бу «Аъдана фил макони» «яъдину» феълидан иштиқоқ қилинган бўлиб, «бир жойда турди» маъносидадир. «Жаннати адн» сўзи мана шу феълдан олинган. Чунки жаннат абадий қолиш диёридир. Маъдан бу инсонлар кўмган нарса бўлмай, балки Аллоҳнинг яратган нарсадир. Шу сабабли, маъдан кони хазинадан фарқ қилади, Чунки хазина инсонларнинг кўмиши билан бўлади.
Хазина ва маъданлардаги асл далил, Абу Ҳурайра Расулуллоҳ с.а.в.дан ривоят қилган ҳадисдир. Бу ҳадисда Расулуллоҳ с.а.в.айтадиларки: «Ҳайвон тўловсиз ҳам бенуқсондир ва хазинада эса хумус бордир». Абдуллоҳ ибн Амрдан ривоят қилинган ҳадисда айтилишича, Набий с.а.в. Од қабиласи харобаларидан топилган нарса ҳақида сўралдилар. Шунда Расулуллоҳ с.а.в. “Унда ва хазинада хумус бор”, дедилар. Али ибн Абу Толибдан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ с.а.в. айтадиларки: «Хазиналарда хумус бор. Хазина бу ер остидаги тилла ва кумуш бойликларидир».
Шунга кўра, қабрларда ёки тепаликларда ёки шаҳарларда ёки ўлик ерда ёки Од қавми харобаларида, жоҳилият пайтида кўмилган бўлсин ёки Исломнинг ўтган асрларида кўмилган бўлсин тилла ва кумуш ёки тақинчоқ ёки жавоҳирлар ёки бошқа моллар барчаси топиб олувчи учун мулк бўлади. Топиб олувчи бу молдан байтулмолга хумус беради.
Шунингдек, бирор киши учун мулк бўлмаган ўлик ерда топилган, кўп бўлмаган озгина тилла ва кумуш маъданларини барчаси бу маъданлар маъдан ҳолатида бўладими ёки маъдан ҳолатида бўлмайдими булар, топиб олувчи учун мулк бўлади ва топиб олган нарсасидан байтулмолга хумус беради.
Хазина ва маъданни топиб олувчидан олинадиган хумус, фай ўрнида бўлади ва файнинг ҳукмини олади ва байтулмолнинг фай ва хирож девонига қўйилиб, унинг ўринларига сарфланади. Хумуснинг иши халифага топширилади, халифа хумусни уммат ишларини бошқаришга ва уммат манфаатларини ўташ йўлида, унда яхшилик ва манфаат бор, деб билган раъй ва ижтиҳодига мувофиқ сарфлайди.
Мужолид Шаъбийдан ривоят қилган ҳадисда: «Бир киши Мадина ташқарисидан кўмилган 1000 динор топиб олди ва уни Умар ибн Хаттобга олиб келди, Умар р.а. ундан хумус, яъни 200 динор олиб, қолганини қайтариб бердилар. Умар 200 динорни олдиларда ҳозир бўлган кишиларга тақсимлаб бера бошладилар, ҳаттоки, 200 динордан бир қисм орттириб қолдириб: «Бу динорларнинг эгаси қани?» дедилар. У киши Умар р.а.нинг олдиларига келди. Шунда Умар р.а. «Бу динорларни олгин, булар сенга», дедилар.
68-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120