kutubhona

то «қадийр» деган сўзигача ўқиб, “бу моллар Расулуллоҳнинг холис ўзлари учун бўлгандир. Аллоҳга қасамки, сизларни қўйиб, у молларга эга бўлмадилар, сизлардан уни тортиб олмадилар ва уни сизларга бердилар ва орангизда уни тарқатдилар, ҳатто у моллардан мана шу мол қолди, Расулуллоҳ аҳли оилаларига мана шу молдан бир йиллик нафақаларини берардилар. Сўнг колганини олиб Аллоҳнинг моли қўйиладиган ўрнига қўярдилар. Расулуллоҳ ҳаётлари давомида мана шундай қилдилар. Сизларга Аллоҳни ёд килиб айтаманки, мана шуни биласизларми?» Улар, «Ҳа», дейишди, Умар айтдики: «Аллоҳ пайғамбарини вафот эттирди. Шунда Абу Бакр: «Мен Расулуллоҳ с.а.в.нинг ўринбосаридурман» деб, молларини ўз қўлларига олиб, Расулуллоҳ с.а.в.нинг ишларини давом эттирдилар. Аллоҳ биладики, Абу Бакр у молларда содиқ, ҳаққоний, тўғри йўлни ушловчи, ҳаққа эргашувчи булганлар. Сўнг Аллоҳ Абу Бакрни вафот эттирди. Мен Абу Бакрнинг ўринбосари бўлдим. Мен у молларни олиб икки йил амирлигим давомида Расулуллоҳ с.а.в.ва Абу Бакрдек давом эттирдим. Аллоҳ биладики, мен у молларда содиқман, ҳаққоний, тўғри йўлни ушлагувчи ҳаққа эргашувчиман», деди. Бу ҳадис тўлиғича Бухорийда бор.
Шу билан мусулмонлар қўшинни ҳаракатга солмасдан, жанг қилмасдан, кофирлардан олинган ҳар бир молнинг ҳукми хирож, жизя каби Аллоҳ молининг ҳукмидек бўлиб, мусулмонларнинг байтулмолига қўйилади ҳамда халифанинг мусулмонлар манфаатини рўёбга чиқарувчи раъйига мувофиқ равишда мусулмонлар манфаатлари ва уларни бошқариш йўлида сарф қилинади. Яна фай деб, куч билан ёки сулҳ қилиб фатҳ қилинган ерни ҳамда мана шу ўлкадан олинадиган ер хирожи, жизя ва савдо-тижорат ушрига ҳам айгилади. Буни Аллоҳ таолонинг ушбу сўзи кўрсатиб туради.

مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ
„Аллоҳ таоло қишлоқ-шаҳарларнинг (кофир) аҳолисидан ўз пайрамбарига ўлжа қилиб берган иарсалар токи сизлардан бой-бадавлат кишилар ўртасидагина айланиб юраверадиган иарса бўлиб қолмасин учун...». [59:7]

Бу эса, Билол ва унинг дўстлари, Аллоҳ уларга ўлжа Қилиб берган Ироқ ва Шом ерларини тақсимлашни Умардан сўраганларида, Умар ушбу оятдан келиб чиқиб Ироқдаги Савод (Дажла ва Фурот атрофларидаги ер) деган ерда, Шом ва Миср ерларида уни қўллаган. Умар ва саҳобалар Ироқ, Шом, Миср ерларининг файлигини тушуниб етишган. Чунки улар бу ерларни куч билан, яъни қиличлар билан фатҳ қилишган. Бу эса, Умар билан баҳслашувларнинг сўзларида очиқ-ойдин келгандир. Улар Умарга шундай дейишган: «Аллоҳ таоло бизга қиличларимиз билан ўлжа қилиб берган ўлжани жангда қатнашмаган қавмга ва мана шу қавмнинг фарзандларига, фарзандларининг фарзандига берасанми, ваҳоланки, улар жангда ҳозир бўлмаганлар».

Яна мана шундай тушунча Умарнинг ўнта ансорий билан бўлган суҳбатларида ҳам мавжуд. Умар р.а.хирож ва жизяни, файнинг қаторида ҳисоблашда маслаҳатлашиш учун ансорийларга одам юбордилар. Айтдиларки: «Мен ерларни кофирларнинг қўлида қолдириб, уларга хирожни таъйин қилдим ва бўйинларига