|
БАЙТУЛМОЛ
ВА УНИНГ ДЕВОНЛАРИ
БАЙТУЛМОЛ
Байтулмол бу, давлатга келадиган ёки давлатдан чиқадиган мусулмонлар ҳақли бўлган барча молларга ихтисослашган идорадир. Мусулмонлар шаръий аҳкомга мувофиқ ҳақли бўлган ва гарчи ўрни таъйин бўлса ҳам эгасининг шахси таъйин бўлмаган молларнинг ҳаммаси ер, бино, кон, пул ёки мато бўладими, хуллас, қийматга эга мулкнинг барчаси, байтулмол ҳимоясига киргизилган ёки киргизилмаганидан қатъий назар, мусулмонлар байтулмолининг ҳаққидир. Унинг ҳақдорига ва эгасига ёки мусулмонларнинг манфаатларига, уларнинг ишларини бошқариш йўлида ёки даъватни ёйиш учун сарфлаш вожиб бўлган барча моллар, сарфланиш ёки сарфланмаслигидан қатъий назар, байтулмол зиммасидаги ҳақдир. Демак, байтулмол бу маънода идора демакдир.
Бундан ташқари, байтулмол сўзи давлат киримларидан бўлган моллар сақланадиган ва сарфланадиган макон маъносида ҳам ишлатилади,
Идора маъносидаги байтулмолни дастлаб барпо қилиш Бадр жанги тугаб, ўлжалар хусусида талашиб-тортишилганда, Бадр ҳақида Аллоҳ таолонинг мана бу ояти тушгандан кейин содир бўлди:
يَسْأَلُونَكَ عَنْ الْأَنْفَالِ قُلْ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنتُمْ مُؤْمِنِينَ "
„ (Эй, Муҳаммад), сиздан ўлжалар ҳақида сўрайдилар. Айтинг: „Ўлжалар Аллоҳ ва пайғамбарникидир. Бас, Аллоҳдан Қўрқингиз ва ўз ораларингизни ислоҳ қилингиз. Агар мўмин бўлсангизлар Аллоҳ ва унинг Расулига итоат қилингиз.[8:1 ]
Саъийд ибн Жубайрдан ривоят қилинган ҳадисда Саъийд айтадиларки: «Мен Ибн Аббосга Анфол сураси қачон нозил бўлган? дедим, у: «Бадр урушида», деди». Бадр ўлжалари Абдуллоҳ ибн Жаҳш сарийяси қўлга киритган дастлабки мол бўлиб, Аллоҳ уни тақсимлаш ҳукмини баён қилиб, бу молни мусулмонларнинг ҳаққи қилди ва Расул с.а.в.га мусулмонларнинг манфаати йўлида тасарруф қилиш ҳуқуқини берди. Демак, бу ўлжалар (мусулмонларнинг иш бошилари мусулмонларнинг манфаатларини рўёбга чиқариш ниятида тасарруф қиладилар.) байтулмолга оид бўлди.
Қўлга киритилган моллар сақланадиган ва сарф-харажатлар олинадиган макон (яъни давлат хазинаси) маъносидаги байтулмолга келсак, Расулуллоҳ с.а.в. замонларида у учун муайян жой ажратилмаган. Чунки келаётган моллар ҳали кўп эмас эди. Мусулмонларга тарқатиладиган улушлар ва мусулмонларнинг ишларини бошқаришга сарфланадиган харажатлардан бирор нарса ортиб қолмасди, Расулуллоҳ с.а.в. ўлжа ва хумсларни (тақсимланаётган ўлжанинг бешдан бир қисми) жанг тугагандан кейин тақсимлар, молларни тақсимлаш ва ўз ўрнига сарфлашни кечиктирмас эдилар. Ханзала ибн Сайфий Расул с.а.в.нинг (у киши Расулуллоҳ с.а.в.нинг котиблари бўлган); «Ҳар бир нарсани учинчи куни мендан ажралмасдан ёдимга солгин», деганларини ривоят қилганлар ва яна: «Қачон мол ёки таом уч кун туриб қолса, Расулуллоҳ с.а.в.нинг ёдларига солар эдим. Расулуллоҳ с.а.в. бу моллардан бирор нарса ҳузурларида қолган ҳолда кечани ўтказмас эдилар», деб ривоят қилганлар. Кўпинча Расулуллоҳ с.а.в.молларни келган куниёқ тақсим қилар эдилар. Ҳасан ибн Муҳаммаддан ривоят қилинган ҳадисда: «Расулуллоҳ с.а.в. ҳузурларида мол бўлган ҳолда кундузи ва кечаси
4-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120