|
Расулуллоҳ с.а.в. динорнинг бу вазнини тасдиқладилар. Закот, дия (хун пули) ва ўғирликдаги қўл кесиш ҳукмларини унга боғлиқ қилдилар ва бу вазн шаръий вазн бўлди. Абдулмалик ибн Марвон ҳам исломий динорни зарб қилганда, шу вазнга асосланиб динорни бир мисқол қилиб чиқарди.
Аммо дирҳамларнинг вазнлари турли хил бўлган. Форсий дирҳамлар уч хил: каттасининг вазни - 1 мисқол, яъни 20 қийрот, кичкинасининг вазни - мисқолнинг ярми, яъни, 10 қийрот, ўртанчаси - 10таси 6 мисқол, яъни, 12 қийрот бўлган. Ҳасан ибн Солиҳдан Балозарий ривоят қилди: «Ажамлар зарб қилган Дирҳамлар катта, кичик, турли хил бўлган эди. Улар 1 мисқол Вазнидаги дирҳам, яъни 20 қийрот вазнида ва 12 қийрот вазнида ва 10 қийрот вазнида, (бу мисқолнинг ярмидир) зарб қилганлар». Балозарий, яна Ҳасан ибн Солиҳдан ва бошқалардан ривоят қилади: «Ажамларнинг дирҳамларидан 10таси 10 мисқол, 6 мисқол ва 5 мисқол вазнида бўлган». Катта дирҳамларни бағлавий дирҳам ёки уларда дирҳамнинг асосий вазни тўла бўлганлиги учун «Ас-сувдул-вофиа» деб номланган. Булар тилла мисқолининг вазнидир, яъни, 8 дониқ (1 дониқ 2,5 қийрот). 1 мисқолнинг тилладаги вазни 20 қийрот. Дирҳамларни сосонийлар, хулафои рошидийнлар ва уммавийлар даврида шу вазн билан зарб қилишган.
Мисқолнинг ярми бўлган кичкина дирҳамларнинг зарб макони Табаристонга нисбат берилиб, «табарий дирҳам» деб номланган. Кичкина дирҳамнинг вазни 4 дониққа ва у 10 қийрот вазнига тенг. Ўртача дирҳамлар зарб қилинган Жаварқон шаҳрига нисбат берилиб, «жавориқиййа дирҳами» деб номланди. Унинг вазни 4,8 дониқ, яъни 12 қийрот. Ислом келгач, кумушга закотни фарз қилиб, 200 дирҳам кумушда 5 дирҳамни вожиб қилди. Дирҳамлардан 10тасини 7 мисқол вазнида эътиборга олинди. Етти мисқолни етти вазн дейилади ва бу 7 мисқол дирҳамларга нисбатан ўртача дирҳамлардир. Бунинг сабаби улар катта, кичик, ўртача дирҳамларни жамлаб уч қисмга тақсимладилар. Натижада 14 қийрот ёки 6 дониқ икки тарафи кесилган ўртача арпа донининг 50тасига ёки хардал уруғининг 4200тасига тенг келади. Бу закот ва дия ҳукмларида эътиборли шаръий дирҳам бўлди. Бу вазн Расудуллоҳ с.а.в.замонларида эътиборга олинган ва урф бўлган эди. Умар р.а. замонларида бу вазн миқдори Расулуллоҳ с.а.в.нинг: «Вазн Макка аҳлининг вазни», деган сўзларига биноан дониқ ва қийрот билан белгиланиб, миқдор ва нисбатларни Қурайш келишиб олган ва Расул с.а.в.тасдиқлаган вазнларда белгиланди. Бу вазн шаръий дирҳам деб номланиб, унга закот ва дия ва бошқа шаръий ҳукмлар боғланди. Бу вазн форсий дирҳамлардан воз кечилгач, Абдулмалик ибн Марвон зарб қилган Исломий дирҳам вазнининг айнан ўзидир. Ваҳб ибн Кайсондан ал-Воқидий ривоят қилди: «Форсий динор ва дирҳамларни ўчган ҳолда кўргандим, уларнинг вазни Абдулмалик зарб қилган динор ва дирҳамларнинг вазнига тенг», дейди. Яна Воқидий Абдулмалик ибн Соибдан, Соиб эса Абу Вадоъа Саҳмийдан ривоят қилади. Абу Вадоъа Саҳмий Абдулмалик ибн Соибга мисқол вазнини кўрсатиб, шундай деган: «Мен мисқолни тортиб кўриб, Абдулмалик ибн Марвон мисқолининг вазнида эканлигини билдим». Бу мисқол, жоҳилиятда Абу Видоъа ибн Забийра Саҳмийникида бўлган эди. Балазорий Усмон ибн Абдуллоҳдан ривоят қилиб дедилар. Отам менга: «Бизга, яъни Мадинага Абдулмаликнинг дирҳам-динорлари келарди. Мадинада бир нафар саҳоба ва тобеинлар бор эди. Булар Абдулмаликнинг дирҳам ва динорларини инкор этмадилар», деб айтдилар. Муҳаммад ибн Саъд, «Бизнинг бир дирҳамнинг оғирлиги
103-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120