|
Байтулмол девонлари
«Девон» сўзи умумий маънода бўлиб, ундан котиблар ўтириши, қайд дафтарлар сақланиши учун макон бўлган жой тушунилади. Шунингдек, қайднома дафтарларининг ўзи ҳам ишлатилади. Ва бу икки маъно орасида ўзаро алоқадорлик бор.
Девонларнинг ташкил топиши
Девонларнинг ташкил топиши ва унга муайян макон ажратилиши, Умар ибн Хаттоб замонларида, ҳижратнинг 20-йилида содир бўлган. Расулуллоҳ с.а.в. замонларида, гарчи у киши молия котибларини таъйинлаган бўлсалар ҳам, байтулмол учун махсус девон бўлмаган эди. Дарҳақиқат, Расулуллоҳ с.а.в. Муайқиб ибн Абу Фотима ад-Давсийни ўлжаларга, Зубайр ибн ал-Аввомни садақотларга, Ҳузайфа ибн ал-Ямонни Ҳижоз меваларини, Абдуллоҳ ибн Равоҳани эса Хайбар меваларини ўлчашга, Муғийра ибн Шуъбани қарз олиш-бериш ва муомалот ишларига, Абдуллоҳ ибн Арқамни одамларнинг ер ва сувларига котиб қилган эдилар. Лекин, шу билан бирга Расулуллоҳ с.а.в. даврларида девонлар (яъни қайд дафтарлари) тузилмаган, ёзиш ва сақлаш учун уларга бирор макон ажратилмаган эди. Ҳазрат Абу Бакр р.а.нинг халифалик муддатларида ҳам мана шундай давом этди. Умар ибн Хаттоб халифа бўлганларидан кейин аҳвол ўзгарди, жуда кўп молларнинг Мадинага оқиб келишига сабаб бўлган фатҳлар кўпайди. Бу нарсалар девонлар тузиш ва қайднома дафтарлари ёзишни ва бу ишлар учун макон ажратишни тақозо қилди,
Девонлар тузиш ҳақида ўйлашга бевосита сабаб бўлган воқеа хусусида қуйидагича ривоят келган. Абу Ҳурайра р.а.Баҳрайндан Умар ибн Хаттобга жуда кўп мол олиб келади. Сўнгра Умар: «Нима келтирдинг?» деб сўрайди. Абу Ҳурайра: «500000 дирҳам олиб келдим», дейди. Умар ибн Хаттоб унга: «Нима деганингни биласанми, сен уйқусираяпсан, бор, эрталабгача дамингни ол», деб айтади.
Абу Ҳурайра эртаси куни келгач, Умар ибн Хаттоб: «У қанча?» дейди. Абу Ҳурайра: «500000 дирҳам», деб жавоб беради. Умар: «У ҳалолданми?» дейди. Абу Ҳурайра: «Албатта ҳалол деб биламан», дейди. Сўнгра Умар минбарга кўтарилди, Аллоҳга ҳамду сано айтиб, сўнг, эй инсонлар, бизга жуда кўп мол келди. Агар сизлар хоҳласангиз, тарозида тортиб берамиз. хоҳласанглар санаб берамиз, деди. Шунда қавмдан бир киши: «Эй амирулмўминин, инсонлар унга кўра ҳақ оладиган девонларни тузинг», деди. Воқидий айтадиларки, Умар иби Хаттоб девонларни тузиш хусусида мусулмонлардан маслаҳат сўради. Али р.а.«Сенга келган моллардан бирор нарсани тутиб қолмай, ҳар йили тақсимлайсан», дедилар. Усмон р.а. эса, «Одамларга келаётган кўп молларни кўраяпман. Агар олган одам, олмаган одамдан ажратилиши учун улар ҳисобланмас экан, иш чигаллашиб кетишидан қўрқаман», деди. Ворид ибн Ҳишом ибн ал-Муғийра эса: «Мен Шомда бўлдим, уларнинг подшоҳлари девонлар тузганларини ва ундаги маблағ ҳисобига қўшин жамлаганини кўрдим. Сиз ҳам девонлар тузинг ва қўшин жамланг», деди. Умар у кишининг сўзини қабул қилди ва Ақийл ибн Абу Толибни, Маҳрама ибн Навфални, Жубайр ибн Мутъимни чақирди. Улар қурайш уруғидан эдилар. Уларга, «Инсонларни даражаларига қараб ёзинглар», деди. Улар Бани Ҳошимдан бошладилар. Сўнг Абу Бакр ва унинг қавмини, сўнг Умар қавмини ва бошқа қабилаларни ёзишди ва Умарга олиб боришди. Умар рўйхатга қарагач, «Йўқ бундай бўлишини ёқтирмайман. Расулуллоҳ с.а.в.нинг қариндошларидан бошланг, сўнг уларнинг яқинларини, кейин уларга яқинларни ёзинглар, Умарни Аллоҳ қўйган ўринга қўйинглар», деди.
6-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120