|
Умар ибн Хаттобдан Дамашқдаги Анзар-Кийсон еридан отхона учун ер ажратиб беришини сўрашди. Мана шу ҳадислардан саҳролар, тоғлар, бўз ерлар давлат мулки эканлиги очиқ маълум бўлади. Халифа бу ерларда ўз ижтиҳодига мувофқ ер ажраткб бериш, ерни ўзлаштириш, сотиш, ижарага бериш, маблағ сарфлаш ёки бундан бошқа тасарруфотлар билан унда мусулмонлар учун яхшилик ва манфаат бор деган раъйига мувофиқ иш юритади.
2—Ўзанлар
Ўзан сув босган ерлардир. Кўфа, ва Басра орасидаги Дажла ва Фрот дарёларини ўраб турувчи тўсиқларнинг баъзиси бузиб ташлангандан кейин, бу дарёларни суви тошиб ҳосил бўлган ўзанлар каби ерларни деҳқончиликка яроқсиз қиладиган нарсалардандир. Аммо, бир замонларда бу ерлар боғ, экинзор бўлган эди. Ўзанлар Қуббод ибн Фийруз даврида ҳосил бўлди. Кейинчалик
бу ерлар ўз ҳолига ташлаб қўйилиб, мусулмонлар ва форслар орасидаги урушлар сабабли ўзанлар кенгайди. Ҳатто, майдони ўттизга-ўттиз фарсахга етди. Яъни, 27225 квадрат км. Чунки фарсах тахминан 5,5 км.дир. Сув босиб кетганлиги сабабли деҳқончиликка яроқсиз бўлиб қолган ерлар бўз ерлар ҳукмини олади, гарчи, илгари бу ерлар бинолари ва деҳқончилиги билан обод бўлган бўлса ҳам. Модомики, бирор кишига мулк бўлмас экан, чакалакзорлар, бутазорлар, шўрхок ерлар, ботқоқлар ўзанлар ҳукмини олади.
3—Соф ерлар
Бу халифа байтулмолга қўйишга қарор қилган, аҳли у ердан чиқиб кетгандан кейин эгасиз қолган, фатҳ қилинган мамлакат ерларидир ёки фатҳ қилинган давлат ҳокимлари, қўмондонлари, урушда ўлдирилган киши, ёки урушда бу ерни ташлаб қочган киши еридир.
Соф ерларни биринчи бор ажратиб, байтулмол учун хос қилган киши Умар нбн Хаттобдир. Абу Юсуф айтадиларки: «Менга Абдуллоҳ ибн Авн Ҳурранинг қули Абдуллоҳ ибн Валид ҳадис ривоят қилиб дедилар: Умар ибн Хаттоб Ироқ атрофидан ўн тоифанинг ерини соф ерга айлантирди: урушда ўлдирилган киши ерини; урушдан қочган киши ерини; Кисронинг ҳамма ерларини; Кисро оиласига тегишли бўлган ҳамма ерларни; сув босган ерларни; чопарлар юрадиган оралиқ ерларни. Ровий Кисролар учун бўлган тўртта ҳислатни унутдим дедилар ва Умар ибн Хаттоб ажратган ерлар етти миллион дирҳам бўлган эди, дедилар”.
Халифалик Давлати бир ўлкани фатх қилганда, халифа фатҳ қилинган давлатнинг мулкини, ҳокимининг, қўмондонининг, жанг майдонида ўлдирилган душманнинг, ўз ерини ташлаб кочиб кетган кишининг ер ва биноларини байтулмолга қўшиши лозимдир. Халифа бу мулкларни тасарруф қилишда Ислом ва мусулмонлар учун яхшилик бор деб кўрган ижтиҳоди билан иш юритади.
51-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120