|
3. Экин экиш, ҳайдаш, қараш учун ишчиларни ижарага олиб, обод экин экадиган ерларда ишлатишлик.
4. Ўзанларни, ботқоқларни, чакалакзорларни, шўрхок ерларда сув йўлларини пайдо қилиш, сувни тортиб қуритиш билан ўзлаштириш, Токи экин экишга, дарахт ўтқазишга яроқли бўлсин.
5. Ерни ажратиб бериш. Халифа инсонларга давлат мулки бўлган ерлардан, бунда Ислом ва мусулмонларга манфаат бор деб билган раъйига мувофиқ ажратиб бериши. Халифа Исломда баркамол бўлган кишига ёки фозил кишига, шунингдек, қалби Исломга улфатланишини кўзлаган кишига ер ажратиб бериши жоиздир. Халифа ерни обод қилиш ва бекор ташлаб қўймаслик учун ёки ғалла ва дон, меваларни кўпайтириш учун ерни ажратиб берганидек, ризқ воситасига муҳтож бўлган деҳқонларга ҳам ажратиб бериши жоиздир. Қачонки манфаат ерни ажратиб беришга боғлиқ бўлганда халифага уни ажратиб бериш жоиздир. Дарҳақиқат, Расулуллоҳ с.а.в. шунингдек, у кишидан кейинги халифалар бу мавзуда келган ҳадисларда айтилганидек, ерни ажратиб бердилар.
Ерни ажратиб бериш ё ушрий ердан ёки хирожий ердан бўлади. Агар ушрий ердан бўлса ушрий ер бу Араб ярим ороли ва Индонезия каби аҳолиси ўз ихтиёри билан Исломга кирган ерлардир ер ажратиб берилган кишига ернинг аслини ва манфаатини ер бўлиб берилган кишига мулк қилиб, бунда мусулмонларнинг манфаатлари бор деган раъйига мувофиқ абадий ёки чекланган муддатга бериши халифага жоиздир. Бу ерлар ҳеч вақт деҳқончилик қилинмаган ёки деҳқончилик қилиниб, сўнгра бўз ерга айланган ёки деҳқончилик ва дарахт экишга яроқли ер бўлса, уларни мулк қилиб беришлик жоиз. Бу ҳолатларнинг ҳаммасида мулк албатта, бўз ердан ажратиб берилган ерни ўзлаштириш ва обод ерда дон ва мева экиб деҳқончилик қилиш билан собит бўлади. Нисобга етганда закот вожиб бўлган нарсаларда бўлиб берилган ерларда мутлақо хирож вожиб бўлмасдан ушр вожиб бўлади. Чунки ушр ерида хирож вожиб бўлмайди,
Аммо ерни ажратиб бериш хирожий ердан бўлса (хирожий ер Ироқ, Шом, Миср каби куч билан фатҳ қилинган ерлардир) қаралади: агар ажратиб бериш обод ердан бўлса, бу ерга илгари хирож солинган бўлсин ёки хирож солинган бўлмасин, ажратиб берилган ернинг манфаатигина мулк қилиб берилади. Ернинг ўзи мулк қилиб берилмайди. Чунки ернинг ўзи мусулмонлар мулкидир.
Бу ажратиб берилган ерлардан, хирожни адо қилгандан кейин, агар нисобга етса, закот вожиб бўлган экин ва меваларга ушр берилади. Мусо ибн Талҳадан ривоят қилинган ҳадисда: “Усмон ибн Аффон Набий с.а.в.асҳобларидан беш киши Зубайр, Саъд, Ибн Масъуд, Усома ибн Зайд ва Ҳаббоб ибн ал-Аротга ер ажратиб бердилар ва булардан иккиси - Ибн Масъуд ва Ҳаббоб Усмонни тасдиқлаган эди»,- дедилар. Абу Юсуф дедиларки, Абу Ҳанифа ривоят қилиб айтадилар: «Абдуллоҳ Ибн Масъуд ва Ҳаббобнинг хирож еридан жойлари бўлган эди, Ҳусайн ибн Алининг, булардан бошқа саҳобаларнинг ва Шурайҳнинг ҳам хирож ери бўлган эди ва ҳаммалари хирожни адо қилишарди».
Аммо ажратиб бериш бўз ердан бўлса, қаралади: агар бу бўз ер абадий ўлик бўлган ер бўлса, ёки илгари обод бўлиб деҳқончилик қилиниб, сўнг хароба бўлиб, хирож солинишидан илгари ўлик ерга айланган бўлса, Кўфа ва Басра орасидаги ўзан ерлар каби, халифа бу ажратиб берилган ернинг ўзини ва манфаатини мулк қилиб бериши жоиз ёки фақат манфаатини мулк қилиб бериши жоиз. Бу ерларга эгалик қилиш ажратиб берилгач, ерни бутунлай ўзлаштириш билан эгалик содир
53-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120