|
хил навда, гарчи ўша пайтда вазн ўзгармас бўлсада, ўлчовда ҳам турлича бўлгани ва динорлар кўп айланишдан сийқаланиб камайиб кетишини ҳисобга олиб, динор ва дирҳамлар зарб қилинган пул эканлигига аҳамият бермас эдилар. Улар алдов бўлмаслиги учун вазнга эътибор берар, ўзларининг хос ўлчовлари бор эди У: ратл, увқия, нафий, навот, мисқол, дониқ, қийрот ва ҳабба. Урфда вазн асоси мисқолнинг оғирлиги бир ҳабба кам 22 қийрот, 10 дирҳамнинг вазни 7 мисқол эди.
Ислом келганда Расулуллоҳ с.а.в. қурайшлар бу динор ва дирҳамларни ўлчайдиган вазнларининг оғирлик бирлиги қилиб белгилаганлари каби, динор ва дирҳамларни пул бирлиги қилиб белгиладилар. Ибн Умардан Товус ривоят қилади: «Расулуллоҳ с.а.в.«Вазн Макка аҳлининг вазни, микёл Мадина аҳлининг микёли», дедилар. Абдуллоҳ ибн Саълаба ибн Саирдан Балозарий ривоят қилди. Ҳирақл (геракл) динорлари ва форс дирҳамлари жоҳилиятда Макка аҳлига келар эди. Улар дирҳам ва динорларни соф тилла эътибори билан олди-сотди қилар эдилар, улардаги мисқол вазни озгина кам 22 қийрот эди. 10 дирҳамнинг вазни 7 мисқол, ратл 12 увқия, бир увқия 40 дирҳам, деб эътибор қилинган. Расулуллоҳ с.а.в.Абу Бакр, Умар, Усмон ва Али буни тасдиқладилар.
Мусулмонлар Расулуллоҳ с.а.в.ҳаётликларида, Абу Бакр р.а.халифалик даврида ва Умар ранинг халифалик даврининг аввалида ҳирақлий динорларни ва кисровий дирҳамларни ўзининг сурати, зарби ва шаклида ишлатар эдилар. Ҳижратнинг 20 йилида, Умар ибн Хаттоб халифалигининг саккизинчи йилида дирҳамлар сосоний услубда зарб қилинди ва бу дирҳамлардаги сурат ва паҳлавий тилидаги ёзувни қолдирди. Лекин, унга «бисмиллаҳ», «бисмиллаҳи роббий» каби куфий арабий ҳарфлар билан баъзи калималарни қўшдирди. Мусулмонлар Абдулмалик ибн Марвон замонигача арабий ҳарфлар билан баъзи исломий калималар ёзилган сосоний шаклдаги дирҳамлар ва византий шаклдаги динорлар билан ишлашни давом эттиришди. Ҳижратнинг 75-76 йилида, халифа Абдулмалик сосоний услубдаги дирҳамларни тарк қилиб, куфий хат билан исломий нас(оят, ҳадис)ларнинг нақши туширилган хос исломий кўринишдаги дирҳамларни зарб қилди. Ҳижрий 77 йилда Абдулмалик динорларга куфий арабий хат билан исломий насларни нақш қилиб, динорларни хос исломий услубда зарб қилдирди ва динорлар унга қадар бўлган византий услубни йўқотди. Абдулмалик дирҳам ва динорларни хос исломий услубда зарб қилгандан кейин, мусулмонларнинг муайян исломий услубда ўзларига хос пуллари бўлди ва бошқаларнинг пулларидан воз кечилди.
Дирҳам ва динор вазни
Динорнинг вазни жоҳилиятда ҳам, Исломда ҳам бир хил бўлган, ўзгармаган. Византий динори жоҳилият даврида, Расулуллоҳ с.а.в. замонларида ва ундан кейинги халифалар ҳукмронлигида ҳам истеъмолда бўлган эди. Сўнгра Абдулмалик ибн Марвон Исломий динорни ҳам шу вазнда зарб қилди. Византий динор - 1 мисқол вазнида эди. Мисқол саккиз дониққа тенг. Мисқолнинг вазни 20 қийрот ёки озгина кам 22 қийрот. Бу иккала ўлчов ҳам бир хил вазнга эга. Чунки бу икки ўлчовдаги қийротларда фарқ бор. биринчисини мисқолни ўртача иккита ингичка тарафи кесилган 72 арпа дони билан белгиладилар, шунингдек, иккинчисини мисқолни ўртача ёввойи хардал уруғидан (жуда кам кичкина қора уруғ берадиган хардал ёғ олинадиган ўсимликнинг) 6000 уруғига тенглаштнрдилар.
102-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120