|
тижоратчилардан ушрнинг ярмини, дорул-ҳарб аҳли тижоратчиларидан ушр олганларига ёрқин далилдир. Бу ҳодиса саҳобаларнинг кўз ўнгида содир бўлган эди, уларнинг сукут қилишлари ушр олиш жоиз эканлигига «ижмо» бўлади. Адий ибн Артоага инсонлардан максни олиб ташлашни, Абдуллоҳ ибн Авф ал-Қорийга Рафх деган жойдаги максхонани бузиб ташлашни айтган Умар ибн Абдулазиз эса, Мисрдаги ушр йиғувчи Зурайқ нбн Ҳаййон ад-Димашқийга зиммийлардан ушрнинг ярмини олишни буюрган. «Биз мусулмонлардан ва зиммийдан ушр олмас эдик», деган Зиёд ибн Ҳадийр ўзининг бошқа ривоятида: «Умар ибн Хаттоб мусулмонлардан ушрнинг тўртдан бирини, зиммийлардан ушрнинг ярмини олишни унга буюрди», дейди. Мана бу ҳадис ва ривоятлар зоҳирда юқоридаги макс олишни ёмонлайдиган ва макс олувчини қаттиқ койийдиган Умар ибн Хаттоб ва Зиёд ибн Ҳадийр «Мусулмондан ва зиммийдан ушр олмагандик», деб ривоят қилишган ҳадисларга зид эканлиги кўринади.
Бу мавзуда келган ривоят ва ҳадисларнинг барчасини диққат билан текшириш натижасида, бу ҳадис ва ривоятлар орасида мутлақо зиддият йўқ эканлиги равшан намоён бўлади. Чунки ёмонланган ва олувчиси қаттиқ койилган макс олишлик, бу мусулмонлардан ҳақсиз олинган моллар ёки чегаралардан ўтувчи тижоратчиларга ушрнинг тўртдан биридан кўпроқ олинган молларда кўринади. Мусулмон кишига ушр вожиб бўлмайди, тижорат матоларига эса, фақат закот вожиб бўлади. Тижорат матоларида вожиб бўлган ушрнинг тўртдан бири бу солиқ ҳам эмас, ушр ҳам эмас. Ибн Умар ва Зиёд ибн Ҳадийр ҳадисларидан мақсад Умар ушр олмаганлари, балки, мусулмонлардан закот олганликларидир. Унинг миқдори ушр бўлмасдан, балки рубъул-ушр эди (яъни, ўндан бир бўлмай, қирқдан бир эди).
Зиммийлардан ҳам ушр олинмаган, балки ушрнинг ярми олинган. Улардан олинган ушрнинг ярми эса Умар ибн Хаттоб замонларида Ироқ, Шом, Миср фатҳ қилинганда улар билан ушрнинг ярмини бериш шарт қилинган эди. Мана шу билан қайтарилган ва олувчиси қаттиқ ёмонланган макс бу мусулмондан бўлсин ё зиммийдан бўлсин ёки дорул-ҳарб аҳлларидан бўлсин, уларга шарт қилинганидан кўпроқ ёки мусулмон тижоратчиларимиз кофирларнинг диёрларига борган пайтларида улар олишганидан кўпроқ олиниши ноҳақ олинган нарсадир.
Дарҳақиқат, бу зиддиятни кетказувчи ривоятлар мавжуд. Абу Убайд «Моллар» китобида, ушр олувчини зикр қилган вақтда марфуъ ҳадисни келтириб, шундай деган: «Ушр олувчи ҳаксиз садақа оладиган кишидир». Ва буни шундай деган ҳолда тафсир қилган: «Агар ушр олувчи, ушр олишда закотни аслидан зиёда олса, закотни ҳақсиз олибди». Сўнгра Абу Убайд шундай деб давом эттирган: «Ибн Умар, Умарнинг мусулмонлардан ушр олганини биласизми?, деб сўралган пайтда у: «Йўқ, билмайман», деб жавоб берган ҳадис мазмуни ҳам шунга ўхшашдир». Албатта, биз Ибн Умарнинг закотни аслидан ортиқча олишни ирода қилганини, закот олишни ирода қилмаганини кўраяпмиз. Умар ва бошқа халифалар ҳақларни бераётганда закот олишарди. Ибн Умарнинг фикри закотни уларга бериш ҳақида бўлган. Сўнг Абу Убайд шундай деб давом этди: «Шунингдек, Зиёд ибн Ҳадийрнинг «биз мусулмондан ва зиммийдан ушр олмас эдик», деган ҳадисида ҳам, «биз мусулмондан ушрнинг тўртдан бирини ва зиммийдан ушрнинг ярмини олардик», деган маънода айтилган. Булар Зиёд ибн Ҳадийрдан ривоят қилинган бошқа ривоятларда очиқ келгандир». Абу Убайда зиммийлардан ушр олииш ўзи мушкул бўлганини зикр қилди. Чунки улардан садақа олинса, зиммийлар мусулмон эмаслар, улар аҳли ҳарб ҳам эмасларки, мусулмонлардан аҳли ҳарб олганчалик
59-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120