|
Тилла ва кумушдан бошқаси ҳам жоиз. Бунда ихтилоф йўқ. Чунки сотиш ва сотиб олиш, тилла ва кумушдан бўлган пуллар билан ҳосил бўлганидек, Расулуллоҳ с.а.в. замонларида матоларни баъзисини баъзиси билан алмаштирилар эди. Расулуллоҳ с.а.в. буларни ҳеч қайсисини ман қилмасдан ва инкор қилмасдан рози бўлган эдилар, бундай муомалани мубоҳ қилдилар. Убода ибн Сомит Набий с.а.в.дан ривоят қилдилар. Набий с.а.в.«Тиллани тиллага, кумушни кумушга, арпани арпага, хурмони хурмога, тузни тузга ва буғдойни буғдойга нақд ва теппа-тенг қўлдан қўлга олиш билан алмаштирилади. Агар бу моллар турли хил бўлса, нақд бўлган вақтда қандай хоҳласангиз сотаверинглар, агар қўлдан қўлга бўлса», дедилар ва бизни буғдойни арпага ва арпани буғдойга нақд ҳолда қандай хоҳласак, шундай сотаверишимизни буюрдилар”.
Аммо мусулмонлар ва Халифалик Давлати тилла ва кумушдан бошқа пулни давлат пули қилиб олиши жоизлиги ёки жоиз эмаслигини мавзусига келсак, буни ҳукмига етиб бориш учун Расулуллоҳ с.а.в. замонларида мавжуд бўлган пул воқесини идрок этиш, тилла ва кумушга тааллуқли бўлган шаръий ҳукмларга мурожаат қилиш лозим.
Расулуллоҳ с.а.в.даврларида сотиладиган нарсаларнинг баҳосини ва меҳнат ҳақини қиёслайдиган қиймат (пул) фақат тилла ва кумуш бўлган. У пайтда олтин-кумушдан бошқа пул бўлмаган, қоғоз ва тери, мис ва жез тангалар бўлмаган. Сотиш васотиб олишда тилла ва кумушга, гарчи зарбланган бўлса ҳам уларни маъдан деган эътибор билан унинг сонига эмас, балки вазнига қаралар эди. Киши матони 1 дирҳамга сотса, вазнига ишонч ҳосил қилиш учун дирҳамни тортар эди, Бир кишида 20 динор бўлиб, унга йил айланган бўлса, уни тортар эди ва ундан бир қийрот камайганлигини сезса, закот нисобидан камайгани учун закот бермас эди. Бир кишида 200 дирҳам бўлса, уни тортар ва кумуш нисобининг вазнидан бир қийрот камайганлигини сезса, нисобдан озайганлиги учун ундан закотини бермас эди.
Тилла ва кумуш зарб қилинган ёки зарб килинмаган бўлишидан қатъий назар, тилла ва кумушни пул ва баҳо деб эътибор қилинган, уни мато, меҳнат ва хизматларни киёслайдиган пул деб ҳисоблашга келишиб олинган. Расулуллоҳ с.а.в. бу келишиб олишни ва пул деб эътибор қилишни тасдиқ этдилар. Тилла ва кумуш Расулуллоҳ с.а.в. ва у кишидан кейин хулафои рошидинлар, уммавийлар ва аббосийлар замонларида истеъмолдаги пул бўлиб қолди, Мусулмонлар ўша муддат мобайнида улардан бошқа пулни билмаганлар. Расулуллоҳ с.а.в. тилла ва кумуш, пул ва баҳо бўлганлиги учун улардан бошқа пулни олишга буюрмадилар.
Аммо, тилла ва кумушга тааллуқли бўлган шаръий ҳукмларга мурожаат қилишдан билинадики, хазина қилишни ҳаром қилиш, бошқа молларга эмас, фақат тилла ва кумушга тааллуқлидир. Тилла ва кумушдан бошқа молларда эҳтикор, нарсанинг қиммат бўлиши тасаввур қилинади, хазина қилиш эмас, Матъумотлар озиқ-овқат маҳсулотлари узоқ турмайди. Ҳайвон ва қушларда ҳам хазинани тасаввур қилиб бўлмайди, Чунки булар доимо ўсиб туради. Хазина фақат пулларда содир бўлгани мусулмонларда улардан бошқа пул мавжуд бўлмагани учун, хазина ҳаромлигининг ҳукми тилла ва кумушга тааллуқли бўлиб келди.
Гарчи, Аллоҳ, дия ва закот ҳукмлари каби ўзгармайдиган, собит, муайян ҳукмларни тилла ва кумушга боғлаган бўлсада, ўша шаръий ҳукмларда тилла ва кумуш билан чегараланмаган, балки, дия ва закотни тилла ва кумушдан бошқа молларга боғлаган. Дияни туяга, молга, қўйга ва кийимга боғлади. Закотни тилла ва
106-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120