|
БАЙТУЛМ0Л ДЕВОНЛАРИНИНГ КИСМЛАРИ
Байтулмол девонлари асосан икки қисмдан иборат бўлади. Биринчи қисм: байтулмолга кирувчи, байтулмол ҳақли бўлган молга тааллуқли. Иккинчи қисм: буромад яъни, сарфланадиган ва байтулмол зиммасида бўлган молга тааллуқли бўлади.
Даромадлар қисми
Биринчи қисм, хазинага тушадиган маблағнинг турига мувофиқ қуйидаги девонларни ўз ичига олади.
Ўлжа ва хирож девони
Бу барча мусулмонлар учун ўлжа деб эътибор қилинадиган давлат киримлари ва уларни қайднома дафтарларига ёзиш, сақлаш девонидир. Шунингдек, давлат хизматчилари, волий, ҳоким, ўқитувчилар сингари хизмати эвазига маоши ҳукумат зиммасида бўлган соҳа вакилларига ёки эваз суратида эмас, мусулмонларга қулайлик яратиш, уларнинг манфаати йўлида йўллар, масжид, мадраса, шифохоналар каби қурилишлар учун пул ажратишга байтулмол кифоя қилмаган ҳолатда мусулмонларнинг зиммасига вожиб бўладиган солиқ киримларини қайднома дафтарига ёзиш ва сақлаш девонидир. Бу девон киримлари учун, байтулмолда хос, бошқа моллар аралаштирилмайдиган макон белгиланади. Чунки у моллар халифанинг фикри ва ижтиҳодига мувофиқ, мусулмонларнинг ишларини бошқаришда ва мусулмонлар манфаатлари йўлида сарф қилинади.
Ўлжа ва хирож девони ва бу девонга оид бўлган моллар қуйидаги бўлимлардан иборат:
а) Ғаниматлар бўлими: бу бўлим ғанимат, анфол, фай ва хумусни ўз ичига олади.
б) Хирож бўлими.
в) Ерлар бўлими: бу бўлим унва ерларини (хирожий ерлар, яъни мусулмонлар уруш билан фатҳ қилган ерлар), ушрий ер, соф ерларни, давлат мулкларини, умумий мулк ерларини, кўриқхона ерларини ўз ичига олади.
г) Жизя бўлими.
д) Фай бўлими: бу бўлим соф ерларни, ушр ерларини, хазина ва конларнинг хумусини, (бешдан бирини) ва давлат ерларидан, биноларидан сотилганини ёки ижарага бериладиган ерни ва биноларни, меросхўри йўқ кишининг мерос молини ўз ичига оладиган қайднома дафтарларидан иборат.
е) Солиқлар бўлими.
Умумий мулк девони
Бу умумий мулк молларини қидириш, қазиб олиш, бозорга олиб чиқиш ва даромад-буромадни ёзиш ва сақлаш ишлари бажариладиган девондир. Байтулмолда умумий мулкнинг киримларини бошқа молларга аралаштирилмайдиган макон ажратилади. Чунки бу моллар барча мусулмонларнинг мулкидир. Халифа шаръий аҳкомлар доирасида, ўз ижтиҳоди ва фикрига кўра, мусулмонлар учун манфаатли деб кўзлаган ижиҳодига мувофиқ бу молларни сарф қилади. Умумий мулк девонининг бўлимлари бу мулкчилик шакллари ва бу молларга лозим бўлган нарсага қараб қуйидагилардан иборат бўлади:
а) нефт ва газ бўлими;
б) электр энергияси бўлими;
в) конлар бўлими;
г) денгизлар, дарёлар, кўллар, чашмалар бўлими;
д) ўрмон ва яйловлар бўлими;
е) қўриқхона бўлими.
Садақот девони
Бу вожиб бўлган закот молларини ёзиш ва сақлаш учун макон бўладиган девондир. Садақотлар девонининг бўлимлари вожиб бўлган закот молларининг турига қараб қуйидагича бўлади:
а) пул ва тижорат матолари закоти бўлими;
б) экин ва мевалар закоти бўлими;
в) туя, сигир, қўйлар закоти бўлими.
8-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120