|
ўртаҳоллар, фақирлар орасини ажратиш учун ҳамда уларга хос даражаларни белгилаш учун ва бой ҳам ўртаҳол ҳам, касб қилувчи фақир ҳам қурби етадиган миқдорни билиш учун, билимли, тажрибали шахсларни таъйин қилади. Бу таъйин қилиш халифанинг раъйи ва ижтиҳоди билан жизя миқдорини белгилаш зиммийларни, уринтириб қўймайдиган тоқатларидан ошиқ нарсани уларга юкламайдиган, шу бирга байтулмолга зиён етказмайдиган ва байтулмол ҳаққини камайтириб қўймайдиган даражада бўлишини таъминлайди.
Жизянинг тўлиқ олиш вақти
Жизя тўлаш вақти йилнинг кириши билан бўлади. Жизя йилда бир марта олинади. Жизя тўлаш вақтини 1-муҳаррамдан бошлаб зулҳижжанинг охирги кунигача бўлган муддат ичида таъйин қилиш мумкин, токи келаси йилнинг муҳаррам ойи келгунча жизя тўлиқ қилиб олинган бўлсин. Жизяни тўлиқ қилиб олишликка ваъдалашилган вақт қилиб йилнинг охирги уч ойи: шаввол, зулқаъда, зулҳижжа ойларини таъйин қилиш мумкин. Ана шунда ҳар бир шахснинг ўзига хос бўлмай, барча кимсаларга боши ва охири чекланган жизя тўлаш вақти бўлади. Бу эса, аниқликни ҳосил қилиб, жизяни тўлиқ қилиб олишни осонлаштиради.
Жизяни йиғиб олиш учун, жизя идорасидаги фай ва хирож девонидан хос омиллар таъйин қилиниб, уларга хос қисм ажратилади. Буларнинг маошлари зиммийлардан эмас, байтулмолдан бўлади.
Жизя йиғувчи шахсларга белгиланган миқдордан зиёда бўлган нарсани жазо кучи билан олмоқ ман қилинади. Чунки зиёда (яъни ортиқ қилиб олишлик) зулмдир. Зулм эса қиёмат кунидаги зулуматдир. Йиғувчиларнинг зиёда қилиб олишлари хиёнатдир ва хиёнатчининг жойи дўзахдир. Шунингдек, жизя йиғиб олувчилар жизя олиш вақтида уриш ёки азоблашлари ман қилинади. Чунки Расулуллоҳ с.а.в. бундан қайтарганлар. Ҳишом ибн Урвадан, у отасидан ривоят қиладики, Умар ибн Хаттоб Шомдан қайтаётганларида, Шом кўчаларининг бирида қуёш тагига турғизилиб, бошларидан ёғ қуйилаётган қавмнинг олдидан Ўтиб қолдилар. Шунда Умар: «Нима учун бу ҳолатдалар?”, деб сўраган эдилар, улар: «Бўйинларидаги жизяни тўлашмади, то тўламагунларигача азобланишади», дейишди. Шунда Умар р.а. “Улар жизя тўғрисида нима дейишаяпти, нима узр билдиришаяпти?» деганларида, «Тополмаяпмиз, дейишаяпти», дейишди.
Умар р.а. «Қўйинглар, уларга тоқатларидан ортиқ нарсани юкламанглар. Чунки мен Расулуллоҳ с.а.в.дан шундай деганларини эшитганман дедилар: «Одамларни азобламанглар, дунёда одамларни азоблаган кимсаларни, қиёматда албатта, Аллоҳ таоло азоблайди». Умар уларни озод қилишликни буюрдилар ва зиммийлар озод қилинди. Расулуллоҳ с.а.в.дан ривоят қилинадики, у киши Абдуллоҳ ибн Арқамни зиммийлардан жизя олишликка таъйинладилар. Абдуллоҳ ибн Арқам Расулуллоҳ с.а.в.ни олдиларидан бурилганларида, Расулуллоҳ с.а.в.унга шундай деб нидо қилдилар. “Огоҳ бўлингизким, ким бирон зиммий бўлган кимсага қасддан зулм қилса, ёки тоқатидан ортиқ нарсани юкласа ёки шарафини булғаса, ёки хоҳиши (яъни розилигисиз) бирон нарсани олса, қиёмат куни у билан мен ҳужжатлашаман”.
Зиммийлардан кимки жизяни тўлашга қодир эмаслигини (яъни, камбағаллигини) даъво қилса, камбағаллигини исботлаб бериш талаб қилинади. Агар у исботласа, ўзини ўнглаб олгунгача муҳлат берилади. Агар исботлай олмаса ва чўзиб юргани аниқ бўлса, то жизя бергунга қадар қамоққа олинади. Расулуллоҳ с.а.в.қарзини
37-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120