|
Мусулмонлар қуйидаги узунликлардан фойдаланишган:
Қабза 4 бармоқ.
Зироъ мурсала - 6 қабза ёки 24 бармоқ.
Зиоъ ҳошимий - 8 қабза ёки 32 бармоқ.
Қасаба - зироъ ҳошимий
Жарийб - 10 қасаба X 10 қасаба.
Ўн қасаба = 6 зироъ X 10 = 60 зироъ.
Шундай қилиб, бир жарийб майдон бир томонининг узунлиги зироъ экан.
Бир жарийб ер майдони = 60 зироъ X 60 зироъ 3600 квадрат зироъҳошимий.
Қафиз = бир жарийб ернинг ўндан бири, яъни 360 квадрат зироъ ҳошимий.
Бу узунликларнинг воқесини метр ёрдамида билиб олишмиз мумкин бўлади, чунки метр майдон ва узунликларни ўлчаш учун энг қулай ўлчовдир. Бунинг учун энг аввало ўртача бармоқнинг энини сантиметр ёрдамида аниқлаб олсак.
Ҳисоб-китоб қилишдан шу нарса маълум бўладики, ўртача бармоқнинг эни 1,925 см.га тўғри келади. Демак, юқорида айтиб ўтилган ўлчовларнинг узунлиги қуйидагича бўлади:
бармоқ = 1,925см,
қабза = 4 бармоқХ1,925см. Демак, қабзанинг узунлиги 7,7см.
Зироъ мурсала = 24 бармоқХ1,925см. Демак, зироъ мурсаланинг узунлиги 46,2см.
Зироъ ҳошимий = 32 бармоқХ1,925см. Демак, зироъ ҳошимийнинг узунлиги 61,6см.
Қасаба = 6 зироъ ҳошимийХ61,6см. Демак, қасабанинг узунлиги 3,696м.
Ўн қасаба = 10X3,696м (қасаба узунлиги) = 36,96м.
Демак, бир жарийб майдон бир томонининг узунлиги 36,96м.
Бир жарийб ер майдони 36,96мХ36,96м=1366кв,м.
Демак, бир жарийб ер = 1366кв,м экан.
Донум билан ҳисоблайдиган бўлсак, тақрибан 1,3 донумга яқин бўлади.
Бир қафиз ер, бир жарийб ернинг ўндан биридир, яъни 136,6кв.м.
Булар ер майдонининг ўлчовларига нисбатан олинди. Аммо, масофа узунлигининг ўлчовларига келсак, улар: барид, фарсах ва милдир. Бу ўлчовларнинг миқдори зироъ мурсала билан белгиланади. Зироъ мурсала аслий ва шаръий зироъдир. Зироъ мурсаланинг узунлиги юқорида айтиб ўтганимиздек, олти қабза ёки йигирма тўрт бармоқдир, яъни 46,2см. «Султоний аҳкомлар» деган китобда шундай дейилади. «Бир мил масофанинг узунлиги тўрт минг зироъ мурсаладир. Фиқх. китобларида, бир фарсах масофанинг узунлиги уч мил ва бир барид масофанинг узунлиги тўрт фарсах эканлигига иттифоқ қилинган».
Бу ўлчовлар миқдори юқорида айтганимиздек, масофа узунлигининг энг енгил ва аниқ миқёси деб эътибор қилинадиган бугунги кунда истеъмол қилинаётган километр билан бўлса, ҳисоб қуйидагича бўлади:
Зироъ мурсала = 6 қабза ёки 24 бармоқ.
Мил = 4000 зироъ мурсала.
30-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120