|
Мусулмонлар эса, тилла ва кумуш бирлигини ўзларидаги пул учун асос қилиб олдилар. Уларни ёнма-ён ишлатдилар. Лекин улар византий динорлар ва кисровий дирҳамлардан ҳам фойдаланар эдилар. Улар Расулуллоҳ с.а.в. замонларидан то Абдулмалик ибн Марвон даврларигача ўзларига хос пул чиқармаганлар. Абдулмалик ибн Марвон ўз даврида хос Исломий безаклар билан нақшлаб, хос услуб ва муайян шаклда исломий пул зарб қилди ва унга шаръий дирҳам ва динор вазни билан кумуш ва тилла бирлигини асос қилиб олди. Шу билан мусулмонлар тилла ва кумуш қоидасида, яъни 2 маъдан қоидасида юрдилар. Аббосийлар ҳукмронлигининг сўнгги даврида ва Мисрдаги Атобика даврида мусулмонлар тилла ва кумуш билан бирга мисни зотий қиймати озроқ деган эътибор билан, кичкина нарсаларни сотиб олиш учун ундан пул қолипладилар. Мис пул тилла ва кумушга бадал бўлмаган ва ўзининг қийматига таянган. Атобика замонида тилла ва кумуш камайиб кетиб, улар мис билан барча қиймати арзон матоларни сотиб ола бошладилар.
Дунё XX асрнинг аввалларигача қолипланган низом асосидаги тилла ва кумуш қоидасида юриб келди. Ҳар бир давлат, мустамлакачи буюк давлатлар ҳам, қарийб биринчи жаҳон уруши давригача тилла ва кумуш қоидасидан воз кечиб, мажбурий қоғоз пулларни ўзи учун пул қилиб олгунга қадар, ўзгармас, чекланган вазн ва меъёр билан ўзига хос муайян услубда ва шаклда тилла ёки кумуш пулини қолиплар эди.
Мана булар пулни чиқариш ва мусулмонлар чиқарган пулнинг, пулни чиқаришдаги шаръий ҳукмнинг воқесидир.
Шуларга биноан, Расулуллоҳ с.а.в.ва халифалар даврларида шундай бўлгани каби мусулмонларнинг пуллари тилла ва кумуш бўлиши ҳамда Халифалик Давлати тилла ва кумуш қоидасида, яъни 2 маъдан қоидасида юриши лозимдир. Халифалик Давлати тилла динор ва кумуш дирҳамларини олий меъёрга эга соф тилла ва кумуш моддасидан қоплаши, Халифалик Давлатига хос, Исломий услуб ва муайян шаклда тилла динор вазнини шаръий динор вазни яъни, мисқол вазни қилиши лозим. Бир динорни 4,25 грамм вазн билан қоплаши лозим. Кумуш дирҳам вазни 7 вазн деб номланган, яъни, кумушдан 10 дирҳам 7 мисқол вазнига тенг бўлган шаръий дирҳам вазнида қилиш ва дирҳамлардан бир дирҳамни 2,975 грамм вазн билан қолиплаш лозим.
Давлат тилла динорни ва унинг бўлакларини, динор вазнини икки ҳисса оширишни қуйидаги шаклда қолиплаши мумкин,
1. Динорни тўртдан бири рубъу динор. Бу тўртдан бирнинг вазни 1,0625г. Бир ўғри 1,0625г тилла ўғирласа, қўли кесилади.
2. Ярим динор 2,125г.га тенг. Бу закот нисобидан бериладиган вожиб миқдор.
3. 1 динор 4,25г.га тенг.
4. 5 динор 21,25г.га тенг. Бу закот нисобининг 4дан бири.
5. 10 динор 42,5г.га тенг. Бу закот нисобининг ярми.
6. 20 динор 85г.га тенг. Бу закот нисоби.
Шундай қилиб, зарб қилинган 6 хил вазндаги динор, закот нисобининг вазни, тилла вазнининг асоси бўлган динор вазни, закот нисобида бериладиган вожиб миқдор вазни ва тўртдан бир динор вазнида, яъни, ўғрининг қўли кесиладиган миқдор вазни билан чиқарилган бўлади.
Давлат кумуш дирҳамларини, унинг бўлакларини ва дирҳам вазнини икки ҳисса ошириши қуйидаги шаклда бўлиши мумкин:
113-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120