|
Хирожнинг миқдори
Албатта, ерга солинадиган хирож миқдорини белгилаш учун хирож солиш кайфиятини билувчи, юқорида зикри келганидек, мутахассислар зарур. Умар ибн Хаттоб Ҳузайфа ибн Ямонни Дажла орасидаги жойларга, Усмон ибн Ҳанифни Кўфага, Фурот дарёси қирғоқларига жўнатдилар ва икковлари Кўфа ва Басра орасидаги қишлоқ ерларини ўлчашди ва мумкин булган хирожни белгилашди. Сўнгра Умар р.а.бу ишни тасдиқладилар. Амр ибн Маймун ривоят қиладилар: Мен Умар ибн Хаттобнинг ҳузурларида эдим ва олдиларига Ибн Ҳаниф келиб сўзлай бошлади. Биз Ҳанифнинг Умар р.а.га шундай деяётганини эшитдик: «Аллоҳга қасамки, агар ҳар бир таноб ерга бир дирҳам ва қафиз (оғирлик ўлчов бирлиги) солсангиз, бу хирож ерга оғир бўлмайди». Муҳаммад ибн Убайд ас-Сақафий ривоят қилиб айтадилар: «Умар ибн Хаттоб Ироқ атрофидаги ерларнинг ҳар бир жарийбига обод ер бўлсин ёки сув босган ер бўлсин бир дирҳам ва қафиз солди ва бедани жарийбига (яъни беда экиладиган бир жарийб ерга) беш дирҳам солди». Шаъбий Умардан қилган ривоятда Умар Усмон ибн Ҳанифни Ироқ атрофидаги қишлоқларга жўнатганини ва арпани жарийбига икки дирҳам ва бедани жарийбига тўрт дирҳам ва шакарқамиш жарийбига олти дирҳам, хурмо жарийбига саккиз дирҳам ва узум жарийбига ўн дирҳам ва зайтуннинг жарийбига ўн икки дирҳам солганини зикр қилди. Булардан билинадики, Усмон ибн Ҳаниф Ироқ ерларига солган ва Умар тасдиқлаган хирож миқдори бир хил бўлмаган, балки ер ҳолати, суғорилиши ва экиладиган нарса навига ҳисобга олинган ҳолда турли хил бўлган эди. Албатта, Умар р.а.экин экиладиган обод ердан, сувга сероб ердан, ерни ўзидан ва экин мевалардан солиқ олдилар. Хирож миқдорини нақд пул ва дон билан белгиладилар. Бу белгилаш тоқат миқдорига кўра бўлган эди. Бунда адолатсизлик, солиқ миқдори ер эгалари тоқат қилаолмайдиган даража бўлмаган эди ва Умар р.а. қолганини ер эгаларига топширган эди. Хирож миқдорини белгилаш муайян вақтда ва ижтиҳод асосида мумкин бўлади. Халифа ўз ижтиҳоди, фикрига мувофиқ ернинг ҳолатини серҳосил ёки ҳосил ёмон бўлиши, ер ҳолатини яхшилаш ёки ерни хароб бўлиши, ерни бузиб юборадиган мусибатлар билан бекор қолиши, сувнинг кўпайиб-камайиши, тўхтаб қолиши, офатлар бўлиш-бўлмаслиги, нархнинг кўтарилиб-тушиши билан бўлган ўзгаришга мувофиқ хирож миқдорини ошириши ёки камайтириши жоиздир. Буларнинг ҳаммаси хирож миқдорини белгилашга таъсири бордир ва бу ўзгаришлар эътиборга олиниши лозим. Байтулмолга ва ернинг эгасига зулм бўлмаслиги учун вақти-вақти билан хирож миқдори қайтадан белгилаб турилиши керак.
Хирож сарф қилинадиган ўринлар
Умар ибн Хаттобнинг Шом ва Ироқ ерларини бўлиш масаласида низолашган кишиларга айтган гаплари хирож сарф қилиладиган ўринларни равшан англатади. Ўша тортишувларда шундай деганлар: «Агар ерни бўлиб берсам сизлардан кейин келадиганларга бирор нарса қолмайди. Мусулмонларга нима бўлади? Қарасаларки, ер бўлиб берилган ва оталаридан мерос ерга эга бўлиб олишган. Бу тўғри фикр эмас. Чегаралар нима билан ҳимоя қилинади? Бу Ироқ, Шом ва булардан бошқа шаҳарлардаги гўдакларнинг ва бева аёлларнинг ҳоли не кечади?»
27-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120