|
ШАРЪИЙ АҲКОМЛАРНИНГ ТАНЛАБ ТАЙИН ҚИЛИНИШИ (ҚОНУНИЙЛАШТИРИЛИШИ)
Мусулмонлар саҳобалар асрида шаръий аҳкомларни бевосита ўзлари Китоб ва суннатдан олар эдилар. Қозилар одамлар орасидаги келишмовчиликларни ажрим қилар эканлар, ўзларига рўбарў бўлган ҳар бир ҳодиса ҳақидаги шаръий ҳукмни бевосита ўзлари ишлаб чиқар эдилар. Ҳокимлар ҳам, Амирул-мўмининдан волийларгача ва улардан қуйидагилар ҳам, ҳукм юритиш асносида ўзлари дуч келган ҳар бир муаммонинг муолажаси учун шаръий аҳкомларни истинбот қилиш билан бевосита ўзлари шуғулланар эдилар. Масалан, Абу Мусо ал-Ашъарий ва Шурайҳ. Уларнинг иккаласи ҳам аҳкомларни истинбот қилиб, ўз ижтиҳоди билан ҳукм чиқарадиган қозилар эди. Муъоз ибн Жабал Росул с.а.в нинг ҳаётлик даврларида волий эди ва ҳукмларни ўзи истинбот қилиб, ўз вилоятида ўз ижтиҳоди билан ҳукм юритар эди. Абу Бакр ва Умар ҳам халифалик даврларида ҳукмларни бевосита ўзлари истинбот қилиб, ҳар бири ўзи истинбот қилган ҳукм билан одамлар устидан ҳукм юритар эди. Муовия ва Амр ибн Ос ҳам ҳар бир ҳукмни бевосита ўзлари истинбот қилиб, ўз ижтиҳодлари бўйича ишлаб чиққан ҳукмлар билан ўз вилоятларида одамлар устидан ҳукм юритишар эди. Волийлар ва қозилардаги бундай ижтиҳодларнинг мавжуд бўлиши билан бирга халифа махсус шаръий ҳукмни табанний (танлаб олиб тайин) қилар ва одамларни шу ҳукмга амал қилишга буюрар эди. Улар, ўз навбатида, шу ҳукмга амал қилишни лозим деб билиб, дарҳол ўз раъйлари ва ижтиҳодларини тарк этар эдилар. Чунки шаръий ҳукм шунга буюрадики, «Имом (халифа)нинг буйруғи зоҳирда ҳам, ботинда ҳам нуфузлидир». Жумладан, Абу Бакр уч талоқ деб айтилганда бир талоққа ҳисоб қилинишини ва Исломга илгарироқ киргани ёки шунга ўхшаш бошқа сифатлардан қатъий назар, мусулмонлар орасида бойликни тенг тақсимлаш ҳақидаги ҳукмларни табанний қилган. Мусулмонлар бу ҳукмларда унга эргашганлар. Қозилар ва волийлар ҳам шу ҳукмлар асосида ҳукм юритганлар. Умар
93-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106