|
ШАРЪИЙ ҲУКМ
У бандалар амалларига тааллуқли бўлган Шореъ (шариат эгаси - Аллоҳ)нинг хитобидир. Шаръий ҳукм - Қуръони Карим ва ҳадиси мутавотир каби қатъий собит бўлган ёки мутавотир бўлмаган ҳадис каби занний (тахминий) собит бўлган бўлади. Агар субути (собит бўлганлиги) қатъий бўлса, унга яна назар ташланади - унинг далолати (маъноси) ҳам қатъий бўлса, у ўз ичига олган ҳукм қатъий бўлади. Барча фарз намозларининг ракаатлари каби. Чунки улар ҳадиси мутавотирда келган. Яна судхўрликнинг ҳаромлиги, ўғрининг қўли кесилиши, зинокорнинг дарраланиши каби. Чунки булар ҳам қатъий аҳкомлар бўлиб, улар тўғрисидаги ҳақиқат аёндир. Булар ҳақида қатъий битта фикрдан ўзга фикр мавжуд эмас.
Агар Шореънинг хитобининг субути қатъий, далолати занний (тахминий) бўлса, у ўз ичига олган ҳукм занний бўлади. Жизя ояти каби. Бу оятнинг субути қатъий, лекин унинг тафсилотидаги далолати заннийдир. Бу масалада Ҳанафия мазҳаби уни жизя деб номлаб, берилаётганда уни бераётган одамда хорлик аломати зоҳир бўлиб туришини шарт қилади. Шофиъия мазҳаби эса унинг жизя деб номланишини шарт қилмайди. Балки «қўшимча закот» номи билан йиғиб олинса бўлаверади, хорлик аломати зоҳир қилинишига ҳам зарурат йўқ. Ислом аҳкомларига бўйсунишининг ўзи кифоя, дейди.
Аммо Шореънинг хитоби мутавотир бўлмаган ҳадис каби субути занний бўлса, у ўз ичига олган ҳукм ҳам занний бўлади. Хоҳ далолати қатъий бўлсин - шаввол ойида олти кун рўза тутиш каби, чунки бу суннат билан собит бўлган, хоҳ далолати занний бўлсин - ерни ижарага бериш ман қилиниши каби, бу ҳам суннат билан собит бўлган.
Шаръий ҳукм Шореънинг хитобидан тўғри ижтиҳод қилиш ёрдамида тушуниб олинади. Шунинг учун ҳам мужтаҳидларнинг ижтиҳодигина шаръий ҳукмни изҳор қилиши мумкин. Шунга биноан, ҳар бир мужтаҳидга нисбатан Аллоҳнинг ҳукми унинг ижтиҳоди олиб борган ва тўғри бўлиши керак, деб ўйлаган ҳукмдир.
Мукаллаф бирор масалада барча шартлари топилган ҳолда ижтиҳод қилишга яроқли бўлса ва шу масалада ижтиҳод қилиб,
86-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106