|
УМУМИЙ МАСЪУЛИЯТЛАР
Шареъ ҳоким зиммасидаги умумий масъулиятларни аниқ-равшан белгилаб берган. У ҳокимнинг ҳокимликда лозим бўлган сифатлардаги масъулиятини ҳамда раъиятга бўлган алоқасидаги масъулиятни баён қилган.
Ҳокимнинг ҳокимликда лозим бўлган сифатлардаги масъулияти Расул с.а.в.нинг ҳокимнинг айрим сифатлари баёнида келган ҳадисларида очиқ равшандир. Уларнинг энг машҳури кучлилик, тақво, раъиятга мулойим муомилада бўлиш ва бездирмаслик. Расул с.а.в. ҳоким кучли бўлиши лозим, заиф киши ҳоким бўлишга нолойиқ - деб билган. Муслим Абу Заррдан ривоят қилади: “Эй, Абу Зарр, сени заиф деб биламан, ўзим учун суйган нарсани сенга илинаман: икки кишига бошлиқ бўлма, етим молига васийлик қилма”. Абу Заррдан ривоят қилинади: “Ё Расулуллоҳ, мени омил қилмайсизми? - деб сўрадим. Қўллари билан елкамга уриб дедилар: “Эй абу Зарр, сен заифсан. У амонат, албатта. У қиёмат кунида шармандалик ва надомат, фақат бошлиқликни тўғри юритган ва ундаги масъулиятини адо қилган кишигагина ундай эмас”. Ушбу ҳадисдаги кучдан мурод шахсият кучлилиги, яъни ақлия ва нафсийя кучлилигидир.
Бинобарин, ҳоким бошқарув ақлиясига эга бўлиб, алоқа ва муносабатларни идрок этиши ва ҳоким нафсиясига эга бўлиб, ўзини амир деб билиши ва ҳоҳиш-майлларини амирдек бошқариши лозим. Шахсиятни кучли бўлишида ҳукмронликка қобилият мавжуд. Шу боисдан ҳоким нотўғри ҳукмронлик қилишдан сақловчи сифатга эга бўлиши зарур. Шунинг учун ҳоким ўзида ва умматни бошқаришида тақво билан сифатланган бўлиши шарт. Сулаймон ибн Бурайда отасидан ривоят қилади: “Расул с.а.в. қўшин ёки сарияга амир тайн этсалар, Аллоҳдан тақво қилишга ва ўзи билан бирга бўлган мусулмонларга яхши муомилада бўлишга васият қилар эдилар”. Ҳоким Аллоҳдан тақво қилса ва ичида-ю ташида ундан қўрқса, бу ҳол раъиятга зулм қилишдан сақлайди. Лекин тақво уни қўпол ва қаттиқ муомилада бўлишдан қайтармайди. Чунки у доимо Аллоҳдан қўрқиши натижасида унинг буйруқ ва қайтариқларига қаттиқ риоя этади. Ҳокимлик кишидан қаттиқ қўл бўлишини талаб этгани учун ҳам Аллоҳ Таоло ҳокимни мулойим бўлишга, қўпол муомалада бўлмасликка буюрди. Оиша Iдан ривоят қилинади: “Расул с.а.в.нинг ушбу уйимда шундай деб айтаётганларини эшитдим: “Эй Аллоҳ, кимки умматим ишларидан бирига бошлиқ бўлиб, уларга қўпол муомалада бўлса, унга қўпол муомалада бўлгин. Кимки умматим ишларига бошлиқ бўлиб, уларга қўпол муомалада бўлса, унга қўпол муомалада бўлгин. Кимки умматим ишларидан бирига бош бўлиб, унга мулойим муомалада бўлса, унга мулойим муомалада бўлгин”. Шунингдек, ҳокимни бездирувчи бўлмасликка ва хушнуд этувчи бўлишга буюрди.
76-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95