|
Лекин бу ерда бир неча далиллар мавжудки, улар иймоннинг бошқа шаръий таклиф ва амаллар каби бир амал эканлигига ҳам далолат қилади.
Ҳақ Таоло «Бақара» сурасида марҳамат қилади:
وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنتَ عَلَيْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ
– „Сиз илгари қараган қиблани Биз фақатгина ким пайғамбарга эргашиб, ким орқасига қайтиб кетишини билиш учун қилганмиз, холос. Шубҳасиз, бу оғир иш. Магар Аллоҳ ҳидоят қилган зотларгагина (оғир эмасдир). Аллоҳ иймонларингизни (яъни иймон билан ўқиган намозларигизни) зое қилувчи эмас. Албатта, Аллоҳ одамларга меҳрибон ва раҳмдилдир“. [2:143]
Аллоҳнинг „иймонингизни“ деган сўзи Масжидул Ақсода „намоз ўқишингизни“ англатади. Намоз амалдир. Саҳобалардан ибни Аббос ва Барро ибн Озиб шу тафсирни айтганлар. Абу Ҳурайра ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ амалларнинг қай бири афзал деб, сўралганларида Аллоҳга иймон келтириш», деб жавоб бердилар. Муслим ривояти. Бухорийда эса, қуйидаги ибора билан ривоят қилинади: «Қайси амал афзал?» Расулуллоҳ дедилар: «Аллоҳ ва Расулига иймон келтириш (афзал)?». Шундай қилиб Расулуллоҳ иймонни амал маъносида қўлладилар.
Демак далиллар - гарчи «иймон қатъий тасдиқ ва эътиқод, унинг ўрни қалб» эканлигига далолат қилса ҳам, бироқ шаръий таклиф амалларга ҳам бир неча бор иймон лафзи берилган.
Айтилиши зарур бўлган жиҳат шундаки, иймон аслида қатъий тасдиқ ва эътиқоддир. Тасдиқ ва эътиқод аъзоларнинг эмас, қалбнинг вазифасидир. Бу маъно аниқ. Иймонни зикр қилиб, тилга олган кўпгина далиллардан ҳам бу маъно очиқ-ойдин тушинилади. Лекин, иймондан гоҳида унинг ҳақиқатига қўшимча ҳолда намоз, жиҳод ва ҳоказо шаръий таклифлар мақсад қилинади. Агар намоз иймондан, рўза иймондан, жиҳод иймондан десак - буларнинг барчаси амал ҳисобланса-да - нотўғри гапирмаган ва далилларга қарши чиқмаган бўламиз. Лекин бу гап «ушбу амаллар ҳам иймоннинг бир жузи, иймоннинг асли ва ҳақиқатига киради» дегани эмас. Балки, бу дегани, ушбу амаллар билан иймон орасида чамбарчас алоқа мавжуд. Чунки иймон тоат билан кучайиб камолга етади. Мусулмон бажараётган ҳар бир амали билан унинг иймони бақувват бўлади. Унинг қилаётган маъсияти билан эса, иймони сусаяди. Шунинг учун амалларни иймон деб аташ дуруст бўлгани каби иймонни ҳам амал деб қўллаш мумкин. Пайғамбар А.нинг ҳадисларини мутолаа қилиш билан амин бўламизки, ул зот кўпгина амалларга иймон исмини бердилар ва уларни иймондан деб санадилар. Мисол тариқасида уларнинг айримларига тўхталиб ўтамиз:
62-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100