|
ТОПҚИРЛИК БИЛАН ТЕЗ
МУЛОҲАЗАКОРЛИК ЎРТАСИДАГИ ТАФОВУТ
Топқирлик ҳам, тез мулоҳазакорлик ҳам бир ишдан – тез англаб олишдан ҳосил бўлади. Лекин топқирлик ўз натижалари билан келади. Бир аёл Умар tга: «Эрим кечаси намоз ўқиб, кундузи рўза тутади», деди. Яна бир аёл Пайғамбар rга олма берган эди. У киши олмани икки бўлакка ажратиб, бир бўлагини унинг ўзига бердилар. Умар tга шикоят қилган аёлнинг мисолида ўша ердаги бир аъробий аёлнинг эрини мақтаётганини эмас, эридан шикоят қилаётганини тушунди. Шу ишнинг мақтов эмас, шикоят эканини англаш топқирликдир. Пайғамбар rга олма берган аёл эса ўзини ҳайзда эканини билдирмоқчи бўлди. Пайғамбар r унинг мақсадини тушуниб, шунга яраша жавоб қилдилар. Бу топқирлик эмас, тез мулоҳазакорлик. Чунки пайғамбар r унинг олма берганининг ўзидан ҳайзни назарда тутаётганини тушундилар. Бу иш гарчи тез идрок қилиш асосига қурилган бўлса ҳам, тез мулоҳазакорликдир. Демак, тез мулоҳазакорлик ҳам, топқирлик ҳам сўзлаётган ёки ишлаётган одамнинг мақсадини тез тушунишдир. Лекин бу иккисининг ўртасида фарқ бор. Топқирликда сўзловчининг ёки ишловчининг сўзи ёки ишидаги мақсадида бир неча далолатлар бўлиб, сиз улардан бирини тушуниб оласиз. Тез мулоҳазакорликда эса яширган гапи ёки ишида фақат биргина мақсад бўлиб, сиз уни тушуниб оласиз. Шундай қилиб, тез илғаб олинган сўз ёки ишда топқирлик ва тез мулоҳазакорлик муштарак бўладилару, кейин ажраладилар. Сўзловчи ёки ишловчи яширган гапи ёки ишида битта нарсани мақсад қилган бўлса, бу тез мулоҳазакорликдир. Бир неча ишларни мақсад қилган бўлса, бу топқирликдир. Сўз ёки ишни ўраш тез мулоҳазакорликка, мақсадни ўраш эса топқирликка олиб боради. Ҳар иккиси ҳам, яъни топқирлик ва тез мулоҳазакорлик фақатгина тез фикрлашдан вужудга келиши мумкин. Шунинг учун ҳам улар фақат заковатлилардагина мавжуд бўладилар. Тез илғаб олиш ё тез мулоҳазакорликка ёки топқирликка олиб боради. Агар ўраш ёки ноаниқ қилиш гап ёки ишда бўлса, у тез мулоҳазакорлик бўлади. Агар ўраш ёки ноаниқ қилиш мақсадда бўлса, у топқирлик бўлади. Шунга кўра Умар tга, эрим кечаси намоз ўқиб, кундузи рўза тутади, деган аёл мақсадини ўраб, ноаниқ қилди. Пайғамбар rга олма берган аёл эса мақсадини эмас, ишини ўради. Яъни мақсад эмас, иш ноаниқ бўлди. Шунинг учун ҳам бу иш тез мулоҳазакорлик ҳисобланади. Умар tга шикоят қилган аёлники эса топқирликдир. Бу иккисининг ўртасидаги фарқ – мана шу. Қаердаки, мақсад ноаниқ бўлса, у топқирлик бўлади. Қаердаки, сўз ёки иш ноаниқ бўлса, у тез мулоҳазакорлик бўлади. Асл мақсад тез мулоҳазакорликни эмас, топқирликни тарбиялашдир.
56-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61