|
Бунинг учун уларга фикрларни ҳужжатлари билан қўшиб ёки гапирганнинг ўзида далили кўриниб турадиган қилиб бериш керак бўлади. Қачон бу фикрлар уларда тушунчаларга айланса, уларни қабул қилиб олишлари ва ишлатишлари кафолатланади. Яна шу пайтда заковатни ишлатиш жараёни ҳам кафолатланади ва шу билан топқирлик вужудга келади. Унинг мавжудлиги дастлаб ясама бўлса ҳам, такрорлаш ва вақт ўтиши билан табиийга айланади. Шунга кўра қасд қилиш ясама топқирликнигина эмас, табиий топқирликни ҳам беришни кафолатга олади.
Ўтган бензин ва машина мисолини олайлик. У ҳам бир топқирлик. У кутилмаган хатардан яширин тангликка тушиб қолишдан ҳосил бўлди. Лекин у қасддан ҳосил бўлиши ҳам мумкин эди. Қачон одамларда қасд, яъни огоҳлик мавжуд бўлса ва улар мана шундай бензин ҳолатига тушиб қолсалар, сергак тортиб, ерда оқаётган суюқликни текшириб кўрадилар. Агар уни хатарнинг, ўзлари тушиб қолаётган тангликнинг ўзидан билиб олсалар, бу ҳақда гапиришимизга ҳожат йўқ. Агар қасддан бўлса, у баҳс юритиш ўрнидир. Негаки қасд огоҳликни, бинобарин, ақл ёки заковатни ишлатишни юзага келтиради. Шу билан уларда топқирлик ҳосил бўлади.
Донишманд Сулаймон uнинг гўдакни иккига бўлиш ҳукми мисолида тақсимлашнинг натижаларини, бу ҳукмнинг икки аёлга қандай таъсир қилишини қасд қилиш пайдо бўлди. Яъни тақсимлаш натижаларининг икки аёлга бўлган таъсири ҳосил бўлди ва заковат ишлатилди. Ана шу пайтда кишининг заковатни ишлатишдан кутган нарсаси, яъни ҳақиқий онанинг тақсимлашни рад этишию, сохта онанинг қабул қилиши пайдо бўлди. Кишининг заковатни ишлатишдан кутган нарсаси мана шу рад қилиш ва қабул қилиш эди. Натижада гўдак даъво қилаётган аёлларнинг қайси бирининг ўғли эканини билишдаги топқирлик вужудга келди. Бу топқирлик заковатни ишлатишдан, заковатни ишлатиш огоҳликдан, огоҳлик қасд қилишдан ҳосил бўлди. Демак, қасд қилиш бутун жараёндаги биринчи қадамдир. У гарчи бир вазиятдан бошқасига, бир ҳолатдан бошқа бир ҳолатга ўтиб турса-да, ҳар ҳолда ўзининг расмий йўлидан борган жараён бўлиб, қадамлари сохта эмас, табиий тарзда келди. Чунки у кутилган нарсага қараб юрди. Шунинг учун ҳам – гарчи у ясама жараён бўлса ҳам – уни ясашдаги пухталик уни табиийга ўхшаш қилиб қўйди. Шунинг учун ҳам у аниқ табиий ишга, яъни табиий заковатни ишлатишга, қолаверса, табиий топқирликка олиб борди. Шу туфайли – гарчи у мана шу тарзда борган бўлса-да – уни ишлатиш пухта бўлиб, натижалари табиий ва кутилган ишга қараб бўлди. Шунга кўра, токи заковатни ишлатиш ва топқирлик табиий бўлсин учун уни ишлатиш чўзилмаслиги кутилган нарса эди.
25-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61